معصومه مطهری فر:
چکیده
اسراف به معنای تجاوز از حد و زیاده روی کردن است و آن یا از جهت کمیت است که صرف کردن مال است در موردی که سزاوار نیست هرچند به مقدار درهمی باشد و یا از جهت کیفیت است و آن صرف کردن مال است در موردی که سزاوار است ، لکن بیش تر از آن چه شایسته است و از همین رو بعضی صرف مال در موردی که سزاوار نیست را تبذیر گفته اند و صرف مال را در زیادتر از آن چه سزاوار می باشد ، اسراف دانسته اند . اگرچه تبذیر به معنای تباه کردن و ضایع کردن مال ، بیش تر رایج است . [1]
آیات قرآن درباره ی نکوهش اسراف و تبذیر و ارزش و جایگاه میانه روی و بهره گیری صحیح از نعمت های الهی به اندازه ای واضح و روشن است که ما به عنوان یک مسلمان به چنین مکتب دقیق و اخلاقی افتخار می کنیم .
در قرآن کریم واژه ی اسراف و مشتقات آن مکرر به کار رفته است ولی در بیست و سه مورد لفظ اسراف استعمال شده است و به طور کلی می توان معانی اسراف در قرآن را به این صورت بیان کرد :
1 . از حد گذشتن در گناه و نافرمانی
2 . از حد گذشتن در انفاق
3 . زیاده روی در خوردن یا مصرف آن چه حلال است .
و آن جا که اسراف با فی استعمال می شود به دو معنا می تواند باشد :
الف) افراط و زیاده روی در کاری
ب) تفریط و تقصیر در عمل صالح و حق خداوند . [2]
با بررسی در آیات قرآن به این نتیجه می رسیم که در غالب موارد مقصود از اسراف جنبه های اخلاقی ، عقیدتی و تجاوز از حدود الهی است و تنها در چهار مورد جنبه ی مالی را شامل می شود که با دو آیه ی تبذیر در سوره ی اسراء ، شش آیه می شود . تمام آیات مربوط به اسراف را می توان به طور کلی به دو بخش تقسیم کرد :
الف) اسراف در مال که خود شامل دو بخش : اسراف در مصرف شخصی و اسراف نسبت به دیگران می شود .
ب) اسراف در غیر مال که این نوع نیز شامل دو بخش اسراف در قتل و اسراف در نفس می شود . نمونه ای از این آیات : خداوند در مورد اسراف در مال و انفاق به دیگران می فرماید : « والذین إذا أنفقوا لم یُسرفوا و لم یقتروا و کان بین ذلک قواما » [3] و در مورد اسراف در غیر مال می فرماید : « قل یا عبادی الذین أسرفوا علی أنفسهم لاتقنطوا من رحمه الله إنّ الله یغفر الذنوب جمیعاً إنّه هو الغفور الرحیم » [4]
در این نوع از اسراف هرگونه تجاوز از حد و مرز و حریم انسانی و ارتکاب هرگونه گناه و عصیان ، اسراف بر نفس به حساب می آید ، اسرافی که از ظاهر گذشته و به اعتقادات و تمام افعال و اعمال و رفتار آدمی نفوذ پیدا کرده است .
و در پایان باید از آثار سوء و پیامدهای نامطلوب و خانمان سوز اسراف سخن به میان آورد چرا که اسراف کردن عملی مخالف ساده زیستی و راهی برای گستردن دام های شیطان است زیرا اسراف موجب زیاده روی و زیاده روی موجب زیاده خواهی می شود و زیاده خواهی هم انسان را به خود مشغول کرده و از یاد خدا غافل می کند . آثار سوء اسراف شامل آثار سوء فردی چون : خشم الهی ، محرومیت از هدایت ، فقر ، هلاکت ، کیفر اخروی و آثار سوء اجتماعی چون : ثروت اندوزی و تکاثـر ، صـرف مـال در راه هوس و اسراف کاری ، حق ناشناسی ، کاهش تولید ، سقوط اخلاقی ،
ضعف ایمان و خصوصاً اختلاف طبقاتی می شود .
در پایان باید عرض کنیم که اسراف و تبذیر دایره ای وسیع دارد و مصادیق آن متعدد است :
اسراف در اموال عمومی ، اسراف در بیت المال مردم ، اسراف در مواد غذایی ، مسکن ، وسیله نقیله ، آب ، گاز ، برق ، جنگل ، خاک ، … از جمله مصادیق اسراف می باشد .
سخن را با این دعای امام سجاد (علیه السلام) در مکارم الاخلاق به پایان می بریم که فرمودند :
« پروردگارا بر محمد و آل محمد درود فرست و مرا از ارتکاب اسراف باز دار و روزی مرا از تلف شدن حفظ فرما »
ادامه »
آخرین نظرات