ریشه بخل و راه های درمان آن از منظر آیات و روایات

نگارنده:

سکینه عربی

«بخل» یعنی «دریغ کردن و نگهداشتن اموالی که حق نیست نگهداشته شوند». گر چه در لغت «بخل» را در مسائل مالی به کار برده اند اما بخل، تنها در مسائل مالی نیست بلکه خودداری از هر نوع احسان به دیگران بخل است. «بخل» یکی از صفات زشت و درخت خبیثه‌ای است که در جهنم است؛ چنان که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «إِیَّاكَ وَ الْبُخْلَ فَإِنَّهُ شَجَرَةٌ فِی‏ النَّارِ، وَ أَغْصَانُهَا فِی الدُّنْیَا، فَمَنْ تَعَلَّقَ بِغُصْنٍ مِنْ أَغْصَانِهَا أَدْخَلَهُ النَّار؛ بپرهیزید از بخل چرا که بخل درختی در جهنم است و شاخه هایش در دنیاست پس کسی که به یکی از شاخه های آن بیاویزد داخل آتش می شود.» اهمیت این موضوع ما را بر آن داشت تا در این نوشتار، ابتدا ماده ی بخل و مفاهیم مرتبط با آن را از نظر لغوی مورد بررسی قرار داده و سپس به انواع و نشانه های آن بپردازیم؛ تا بتوانیم این رذیله ی اخلاقی را با استفاده از آیات قرآن کریم و روایات اسلامی، ریشه یابی کرده و سپس برای درمان آن راهکارهایی را ارائه دهیم. این مقاله شامل چهار فصل به شرح ذیل می باشد: الف) مباحث مقدماتی، ب) مفهوم شناسی. فصل اول: انواع بخل و نشانه های آن؛ الف) انواع بخل، ب) نشانه های بخل و ویژگی انسان های بخیل؛ فصل دوم: ریشه های بخل؛ الف) ضعف ایمان و عقیده، ب) دنیا دوستی، ج) سوء ظن به خدا، د) القائات و وسوسه های شیطان، و) کفر؛ فصل سوم: آثار و پیامدهای بخل؛ الف) آثار دنیوی، ب) آثار اخروی، ج) آثار اجتماعی، د) آثار اقتصادی، هـ) عذاب دنیوی و اخروی بخیل. فصل چهارم: راه های درمان بخل؛ الف) راه های عملی، ب) راهکارهای قرآن.

واژگان کلیدی: بخل، بخیل، شح نفس، لئامت، انفاق.