نقش امید و آثار آن در زندگی انسان از منظر قرآن و روایات

پژوهشگر: آسیه ذهبی

چکیده

هر انسانی که بر این جهان پهناور چشم می‌گشاید، تحت هر شرایط فردی و اجتماعی که قرار گیرد، به حکم فطرت و به مقتضای عقل، کمال خود را خواهان است و همواره می‌کوشد تا نقص را از خود دور ساخته و در هر موردی به کمال آن برسد که این، هر چند شرط لازمی برای تلاش و حرکت است ولی به تنهایی کافی نیست، بلکه نیازمند امر دیگری است و آن چیزی جز امید رسیدن به کمال نیست. از نظر جهان‌بینی توحیدی، امید تحفه‌ای الهی و قدرتی تکامل‌بخش است و سیمای پسندیده آن در قرآن، در ارتباط با الله است.مسأله امید و امیدواری در قرآن کریم، به دفعات متعدد و به شیوه‌های مختلف بیان گردیده و قرآن بارها انسان را به امید و امیدواری ترغیب و تشویق نموده است. از منظر قرآن کریم، معرفت حق، اعتقاد به نبوت و اصل معاد و نیز معرفت امام و اعتقاد به اصل امامت، خود می‌تواند به ایجاد امید و تحکیم آن در آدمی کمک نماید و خانه امیدی را پایه‌ریزی کند که تحت هیچ شرایطی، طوفان‌ها و بادهای حوادث ناگوار زندگی، نتواند آن را از پای در آورند.

چون در جهان‌بینی توحیدی، امید در راستای تکامل و کمالات اخلاقی انسان است و این تکامل از منظر قرآن، به‌سوی خلیفه اللهی در جریان است، توجه به این فضیلت اخلاقی عامل آرامش و استحکام او در برابر ناملایمات می‌باشد. بنابراین، اميد، عامل حركت انسان به سوى كمال است. بر پايه آیات و روايات هركس به چيزى اميد داشته باشد، براى رسيدن به آن تلاش مى كند. صدور اعمال مناسب با اميد از انسان، نشانه اميدوارى وى است. هركس كه به ديدار و لقا خداوند در آخرت اميدوار است، بايد كردارى نيكو داشته باشد و در پرستش پروردگارش كسى را شريك و همتاى او نگيرد. بنابراين تنها كسى كه از گناهان پرهيز كرده و به وظيفه خود عمل نموده و اسباب اميد را فراهم كند، شايسته است به فضل الاهى اميد داشته باشد.

یکی از اموری که جهت تکامل آدمی و ایجاد امید در زندگانی فردی و اجتماعی، بر اساس آموزه‌های دینی و علمی، می‌بایست مورد توجه قرار گیرد، الگوگیری و توجه به زندگی و راه و روش رفتاری بزرگان دین، انبیاء و اولیای الهی، ائمه معصومین (علیهم السلام) و شخصیت‌های کاملی است که منبع امید، انرژی و حیات بوده‌اند؛ زیرا انبیاء و اولیای الهی به دلیل آگاهی و ارتباط با منبع عظیم معنویت، نقش بهترین الگو را برای انسان ایفا می‌کنند، به همین دلیل می‌توانند از طریق گفتار و نیز اعمال و رفتارهای خویش، اعتماد مردم را فراهم و امید را در زندگی آنان، الگوسازی نمایند.بنابراین اعتقاد به نبوت و امامت، سهمی اساسی در ایجاد امید در روح آدمی دارد، ضمن اینکه انتظار فرج، خود تجلی اعلای امید در نهاد آدمی است.

کلید واژه ها: امید، قرآن، ایمان،کمال، هدف، انتظار

ادامه مطلب :

مقدمه

از منظر قرآن کریم، امید در راستای تکامل انسان و تکامل انسان در قرآن، به‌سوی مقام خلیفة الهی و تبدیل شدن به مظهر تجلی اسمای الهی است. ازاین‌رو، امید واقعی نیز، در راستای تجلی صفات الهی در وجود بشر نهادینه شده است. با پرورش افراد سالم و امیدوار، می‌توان به القای روح امید در جامعه و نیز تحکیم آن، بیشتر امیدوار بود. همچنین اعتقاد به  توحید، نبوت و معاد ، به نوعی تجلی اعلای امیدواری آدمی است؛ چراکه امید، سبب تقویت هریک از این اصول در آدمی می‌شود. بنابراین اعتقاد به این سه اصل که پایه و اساس دریافت اسلام را تشکیل می‌دهند، افزون بر امیدسازی، به تحکیم خانه امید آدمی و غنی نمودن، کمک می‌نمایند و آدمی را به‌سوی کمال واقعی سوق می‌دهد. و اين اميد با توجه و انتظار بدست مي آيد، انتظاري که سرمنشاء برکاتي است که نجات در پي دارد. برکاتي که هم در دنيا و هم در آخرت مي باشد.

امید، منشأ عمل است و سرنوشت ساز ؛ چون اگر کسی امید به چیزی داشته باشد به آن دست می یابد و زمینه های دستیابی آن هدف را برای خود مهیا می کند. در نتیجه، امید در دل آدم های خوب، منجر به عمل نیکو و صالح می شود و سرانجام هم سبب نجات و ورود به بهشت می شود. پس می توان گفت که امید، انسان ها را در رسیدن به اهداف خود یاری می کند. بر این اساس امید به خداوند مفهوم لطیف خود را دارد، زیرا امید به ثواب الهی مرتبه‌ای از امید برای انسانهایی است که خداوند را از روی نعمت می‌شناسند و به او ایمان دارند؛ امّا برای انسانهای اهل یقین، امید به خدا به معنای تعلق قلب به خداوند و ایمان به اوست. ازاین‌رو انسانهای کامل برخلاف دیگر انسانها که امید آنان ثواب، نعمت و بهشت بوده و از کیفر الهی بیمناک‌اند، امید آنها وصل خداوند سبحان است.

پژوهش حاضر سعی دارد با استفاده از آیات قرآن کریم و روایات ائمه معصومین به بیان و تحلیل آثار امید بپردازد؛ این مطالب که در قالب دو بخش تنظیم شده است پس از طرح کلیات در فصل اول بحث مانند : تبيين موضوع ، هدف ، روش ، سابقه و ضرورت ، در ادامه و در فصل دوم به ريشه شناسى لغوى و اصطلاحى آن و در فصل سوم به حقیقت امیدواری یعنی بحث درخصوص اهمیت واقسام و آفات امید پرداخته است . در بخش بعدى ، به بررسی آثار امید از منظر قرآن و روایات پرداخته و امید در انتظار ظهور منجی عالم بشریت را مورد بحث قرار میدهد و در نهايت ، نتايجى كه از تحقيق خود به دست آورده ، برشمرده است . (بدون امید هیچ لحظه از زندگی ممکن نیست.)

 

    فهرست مطالب

 

              مقدمه……………………………………………………………………………………………………………1

بخش اول: کلیات و مفهوم شناسی

       فصل اول: کلیات……………………………………………………………………………………………………..4

          فصل دوم: مفهوم شناسی………………………………………………………………………………………..11

              1-2-1) امید درلغت…………………………………………………………………………………….11

               1-2-2) امید در اصطلاح……………………………………………………………………………12

بخش دوم: حقیقت وآثار امید در زندگی انسان

      فصل اول: حقیقت امیدواری…………………………………………………………………………………….19

              2-1-1) امیدواری، نه خیال پردازی…………………………………………………………….20

              2-1-2) اهمیت امید وآرزو در اسلام…………………………………………………………..21

              2-1-3) اقسام امید و آرزو……………………………………………………………………………22

              2-1-4) آفات امید و آرزو……………………………………………………………………………..23

              2-1-5) نگاه امیدوارانه،آری…  …………………………………………………………………….25

              2-1-6) خوف و رجاء…………………………………………………………………………………….26

              2-1-7) آرزوی برتر……………………………………………………………………………………….27

              2-1-8) راههای امیدواری…………………………………………………………………………….28

 

      فصل دوم: آثار امیدواری……………………………………………………………………………………..33

               2-2-1) آسانی…………………………………………………………………………………………..37

               2-2-2) آمرزش…………………………………………………………………………………………39

               2-2-3) اجابت دعا…………………………………………………………………………………….42

               2-2-4) از زمره محسنان…………………………………………………………………………..46

               2-2-5) أسوه پذیری………………………………………………………………………………….47

               2-2-6) اصلاح…………………………………………………………………………………………..50

               2-2-7) تلاش……………………………………………………………………………………………52

               2-2-8) بازگشت نعمت ها…………………………………………………………………………54

               2-2-9) صبر……………………………………………………………………………………………….55

               2-2-10) مانع دنیاطلبی…………………………………………………………………………….56

               2-2-11) انتظار…………………………………………………………………………………………..58

      نتیجه………………………………………………………………………………………………………………………..66

      پیشنهاد…………………………………………………………………………………………………………………….68

      منابع…………………………………………………………………………………………………………………………69

        

منابع و ماخذ

 1)      قرآن کریم

2)      نهج البلاغه

 

3)      ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، 1414 ق

4)      ابوفارس، ابوالحسین احمد بن فارس بن زکریا ، معجم مقاییس اللغه، دمشق، مکتب الاعلام الاسلامی، 1404 ق

5)      آمدی، عبد الواحد بن محمد، غرر الحكم و دررالکلم ، قم ، دار الکتاب الاسلامی

6)      راغب اصفهانی، حسین بن محمد ، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان داودی، بیروت، دار العلم الدار الشامیه ، 1412 ق

7)      طبرسی ، امین الاسلام ، تفسیرمجمع البیان ، بیروت، مؤسسه اعلمی

8)      علی المتقی ابن حسام الدین هندی، کنزالعمال، بعاصمة حیدر آباد، دائرة المعارف العثمانیة، 1364 ق.

9)      فراهیدی، خلیل بن احمد ، العین، قم، هجرت، چاپ دوم، 1410 ق

 10)  ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین، ترجمه پهلوان، قم، دارالحدیث، 1380

11)  ابن بابویه، محمدبن علی، عيون أخبار الرضا، ترجمه آقانجفی،علمیه اسلامیه، بی تا

12)  ابن شعبه، حسن بن علی، تحف العقول، ترجمه صادق حسن زاده، قم، آل علي عليه السلام، 1382

13)  آیت اله صافی گلپایگانی، امامت و مهدویت، قم،مؤسسه امام خمینی، 1391   

14)  جوادی آملی، عبدالله، مراحل اخلاق در قرآن، قم، اسراء، چاپ پنجم، 1387

15)  حرعاملی، محمد بن حسن، جهاد النفس، ترجمه علی صحت، تهران، ناس، 1364

16)  حرعاملی،محمدبن حسن، وسائل الشیعه،تصحیح شیخ عبدالرحیم ربانی شیرازی، تهران، چاپخانه اسلامی، 1376

17)  حسينی شيرازي، سیدصادق، موعود قرآن، موسسه امام مهدي، 1360

18)   دیلمی، شیخ حسن، إرشاد القلوب إلی الصواب،ترجمه سید عباس طباطبایی، قم،جامعه مدرسین،چاپ پنجم، 1376

19)  ری شهری، محمد محمدی ، ميزان الحکمه ،مترجم:حمیدرضاشیخی،قم،موسسه علمي فرهنگي دارالحديث،  1388

20)  طباطبایی ، سید محمدحسین ، تفسیرالمیزان ، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417 ق

21)  طریحی، فخرالدین ، مجمع البحرین، تحقیق سید احمد حسینی، تهران، مرتضوی، چاپ سوم، 1375

22)  طیب، عبدالحسین ، تفسیراطیب البیان، تهران، اسلام، 1378

23)  عابدين زاده ، محمد، مهدي در قرآن، تهران، لاهيجي، 1380

24)  العسکری، ابوهلال ، فروق فی اللّغه، ترجمه محمد علوی مقدم و ابراهیم الدسوقی، قم، مکتب بصیرتی، 1353

25)  فيض كاشانى ، ملا محسن ،‏ محجة البيضاء، تصحيح على اكبر غفارى، قم،انتشارات اسلامى‏، 1383

26)  قرائتی، محسن ، تفسیرنور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، 1388

27)  قیومی اصفهانی ، جواد ، صحيفة الإمام الرضا ، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته حوزه علمیه قم، ۱۳۹0

28)  کلینی، یعقوب ، اصول کافی، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الإسلامیة،چ ششم،1375

29)  مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار ، تهران ، دارالکتب اسلامیه.

30)  مصباح یزدی، محمدتقی، خودشناسی برای خود سازی، قم، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی،1382

31)  مصباح، محمدتقی، اخلاق در قرآن، تحقیق محمدحسین اسکندری، قم، مؤسسه پژوهشی امام خمینی (ره)، 1376

32)  مصطفوی، حسن، التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360

33)  مطهری، مرتضی، آشنايي با قرآن ، تهران، انتشارات صدرا،1376

34)  مطهری، مرتضی، حکمت ها و اندرزها،تهران،موسسه تحقيقات و نشر معارف اهل البيت، 1341

35)  مفید، محمد بن محمد، الأمالي للمفيد ، محقق:علی اکبرغفاری، قم ، کنگره شیخ مفید

36)  مکارم شیرازی، ناصر ،تفسیرنمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1382

37)  موسوی لاری، سید مجتبی، رسالت اخلاق در تکامل انسان، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ پنجم، 1386

38)  مولوي نيا،. محمد جواد، سيماي مهدويت در قرآن،تهران، امام عصر، 1381

39)  نراقی، محمدمهدی ، جامع السعادات، قم، دار الکتاب الاسلامیه ، 1383

40)  نراقى‏، ملا احمد، معراج السعادة، هجرت ،چ پنجم‏‏،1377 ش

 

41)  بهرامی،پرویز، فصلنامه یادگاران ماندگار، پائیز1386

42)  حسن زاده، عبدالله، مجله حديث زندگي ،  تیر1381

43)  حسینی، داود ، مقاله دنیاوعقبا، مجله علمی وتخصصی معرفت، شماره 96

44)  منصوری، خلیل ، مقاله امید عامل حرکت تکاملی انسان، مجله معارف قرآن،  تیر93

 45)  سایت باقرالعلوم

46)  سایت حوزه نت

47)  سایت شیعه نت

48)  سایت تبیان