با همکاری مجتمع حوزوی امام جعفر صادق(ع) (سطح 2 و سطح 3) و دانشکده علوم قرآنی شاهرود و به مناسبت “هفته کتاب و کتابخوانی” روز سه شنبه مورخ 30/8/1402 نشست پژوهشی با عنوان «انتقال تجربیات پژوهشی» با کارشناسی آقای دکتر «روح اله محمدی» در سالن اجتماعات دانشکده علوم قرآنی برگزار شد.
دکتر محمدی در ابتدای جلسه ضمن گرامیداشت “هفته کتاب و کتابخوانی” بیان داشت: یکی از راه های پیشرفت هر علمی انتقال تجربیاتی است که هر یک از انسان ها در طول زندگی خود به آن دست می یابند. از جمله تجربیاتی که یک پژوهشگر در فرایند پژوهش بدست می آورد، مهارت در مراحل پژوهش علمی (سیر تکوینی و عملیاتی پژوهش) است. این مراحل عبارتند از:
1. موضوع شناسی و موضوع یابی و موضوع گزینی
2. منبع شناسی و منبع یابی و منبع گزینی (براي فرآوري پرونده پژوهشی با روش مطالعه اكتشافی)
3. پرسش شناسی و پرسش سازي (سؤالات اصلی و فرعی و مقدماتی براي طرّاحی هندسه پژوهش)
4. ساختار و فصول تحقیق
5. داده آوري (تهیّه پرونده علمی) و داده پردازي(بر اساس نقشه مهندسی پژوهشی با روش مطالعه متنی)
6. نگارش تحقیق بر پایه نقشه مهندسی پژوهشی
دکتر محمدی در توضیح مراحل ذکر شده بیان داشت:
مهمترین منابع براي انتخاب موضوع تحقیق را كشف گرايش هاي علمي (عمومي و تخصصي) پژوهشگر و كشف زيرشاخصه ها و ريز موضوعات است و مواردی از جمله؛ مطالعه اکتشافی در منابع مرتبط و متناسب، پالایش عناوین یافت شده و تولید پرسش، مشورت با اساتید مرتبط و اولویت سنجی موضوعات مستخرج، پیشینه شناسی موضوعات نهایی، گزینش موضوع نهایی و پیشنهاد مکتوب به گروه علمی را در تولید عنوان تحقیق موثر می باشد. مهمترين شرايط براي انتخاب موضوع را تخصصي بودن، تازگي و نوآوري، داشتن انگيزه و علاقمندي است.
وی در ادامه به معرفی سایت های الکترونیکی کتاب و مقالات و پایان نامه هایی که می توانند در نگارش مقاله پایان نامه و رساله علمی به دانشجویان و طلاب کمک کند، پرداخت.
سایت هاي الکترونیک كتب عبارتند از: شامل كتابخانه ملی ایران(صرفا ديدن عناوين كتب)، كتابخانه هاي اینترنتی (شیعه بوک)، كتابخانه هاي اینترنتی (كتاب لینک)، كتابخانه دیجیتالی تبیان، كتابخانه دیجیتال نور، كتابخانه هاي اینترنتی (المکتبه الوقفیه)، كتابخانه هاي اینترنتی (المخطوطات الاسلامیه)، كتابخانه دیجیتال قائمیه اصفهان، كتابخانه دیجیتال موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت (ع)، كتابخانه مجازي ایران و …
سایت های پایان نامه ها شامل: ایرانداک، پژوهشگاه علوم و فناوري اطلاعات، سازمان قرآنی دانشگاهیان كشور، سازمان فعالیتهاي قرآنی دانشگاهیان كشور، بانک پایان نامه دانشجویی، سامانه پایان نامه هاي دانشگاه ها
سایت هاي مقالات و مجلات علمی: مگیران، پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، پرتال جامع علوم انسانی، نورمگز، سیویلیکا، بانک مقالات و كتب دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
سپس دکتر محمدی به معرفی منابع مرجع پراخته، بیان داشتند: شناخت منابع مرجع در تحقیق از اهمیت بالایی برخوردار است. مراجعی از قبیل دائره المعارف ها(دانشنامه جهان اسلام، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دائرة المعارف قرآن كریم، دانشنامه فرهنگ فاطمی، دانشنامه امام حسین علیه السلام و …)، فرهنگ هاي تخصصی(فرهنگ قرآن ]براي جستجوي آيات مربوط به موضوع[، جامع احادیث شیعه ]جستجوي روايات مربوط به موضوع[، میزان الحکمة ]جستجوي روايات مربوط به موضوع[، فرهنگ موضوعی تفاسیر ]بررسي موضوعات در تفسير[، فرهنگ آفتاب؛ فرهنگ موضوعی نهج البلاغه)، واژه نامه ها ]العین، جمهرة اللغة، مفردات قرآن راغب، معجم مقاییس اللغة، لسان العرب، قاموس المحیط، تاج العروس، مجمع البحرین، المنجد، قاموس قرآن و فرهنگ لغات[، سرگذشت نامه ها ]ریحانة الادب، روضات الجنات، طبقات اعلام الشیعه، اعیان الشیعه، مجالس المؤمنین، گلشن ابرار، ستارگان حرم، اثر آفرینان[، كتابشناسی ها ]الذریعه الی تصانیف الشیعه، كشف الظنون، الفهرست ابن ندیم، فهرست كتاب هاي چاپی فارسی[، منابع مرجع الکترونیکی]ویکی شیعه، دانشنامه اسلامی[
وی درباره پیشینه یابی گفت: هدف از سابقه يا پيشينه موضوع تحقيق، چكيده اى است از مطالعه اكتشافى و عميق از آن چه كه درباره موضوع مورد تحقيق و موضوعاتى مشابه در كتاب ها و مقالات، تحقيقات و پايان نامه ها وجود دارد. در بررسى پيشينه، محقق ضمن معرفى كارهاى انجام گرفته، نوآورى هاى كار خود را نشان داده و نسبت تحقيق خود را با تحقيق هاى قبلى در معرض ديد خوانندگان قرار مى دهد تا زمينه هاى لازم ارزيابى و مقايسه را براى آنان فراهم كند.

براي كسب اطلاعات در زمينه مورد تحقيق مي بايد به منابع مرجع مراجعه نمود منظور از منابع مرجع هر فرد يا هر چيزي است كه به عنوان ماخذ اطلاعات مورد مراجعه قرار مي گيرد بويژه آنها كه مورد مراجعه فوري قرار مي گيرند. كتابهاي مرجع معمولا به گونه اي تاليف مي شوند كه هر كسي مي تواند اطلاعات مورد نياز خود را به راحتي و سرعت در آنها پيدا كند.
برای بیان مرور بررسی هاي قبلی، لازم است با توجه به مفاهيم و اصطلاحات تشكيل دهنده ي موضوع مورد بررسي، پژوهش هاي قبلي را كه درباره ي اين موضوع انجام شده است مورد نظر قرار دهد. هدف از انجام اين عمل، پي بردن به گزاره هاي پژوهش هاي قبلي است كه در اين زمينه يا زمينه هاي مشابه ارائه شده است. پژوهشگر ضمن بررسي گزاره هاي تحقيقات قبلي، روش گرد آوري داده ها و نتایج حاصل از پژوهش هاي قبلی را مورد توجه قرار داده و به نقاط قوّت و ضعف آن ها پي برده و گزاره هاي مسئله ي خود را با توجه به آن ها مشخص مي كند .
دکتر محمدی درباره تبیین مساله تحقیق اظهار داشت: تبیین مساله تحقیق، برای ارائه مطالبي است تا به وسيله آن، شورای پژوهش را متقاعد سازد كه موضوع انتخاب شده از اهميت و كفايت لازم براي انجام تحقيق برخوردار است.
بعد از تبيين موضوع تحقيق لازم است، ضرورت آن روشن شود؛ زيرا موضوعاتى كه مى توان درباره آن ها تحقيق نمود، فراوان هستند؛ اما فرصت كم، امكانات محدود و عقل سليم اجازه نمى دهد وقت خود را براى تحقيق در هر موضوعى مصرف كنيم. محقق بايد بتواند دلايل و ضرورت هايى را براى انتخاب موضوع خود معين كند و خود را قانع سازد كه سرمايه گذارى و وقت هايش بيهوده و به هدر رفته نيست. بايد مطمئن باشد كه در حدّ امكان اولويت ها را مورد توجه قرار داده و به مسائل اساسى تر پرداخته است.
نگارنده در این قسمت باید به سه سوال پاسخ دهد: الف)چه ضرورتی اقتضا نموده كه نگارنده به این موضوع بپردازد؟ ب)در شرایط كنونی پرداختن به این موضوع داراي چه اهمیتی بوده است؟ ج)نگارنده با پرداختن به این موضوع چه اهدافی را دنبال می كند؟
وی افزود: در اجراي پژوهش هاي علمي پس از بيان مسئله ي تحقيق پژوهشگر قصد خود را به صورت عملياتي كه از طريق مشاهده هاي عيني قابل دستيابي است، بيان مي كند. در برخي از پژوهش ها محقق به جاي طرح سؤال هاي پژوهشي يا فرضيه فقط به بيان هدف مي پردازد. اين امر معمولاً در تحقيقات كيفي به چشم مي خورد.
استاد حوزه و دانشگاه درباره روش تحقیق بیان کرد: روش تحقیق راه رسيدن به حقيقت از راه عقل و برهان (داده هاي عقلي) يا از راه نقل (گزارشات تاريخي و نقلي و وحياني) است.
روش تحقیق بر اساس منابع كشف حقیقت به چند دسته تقسیم می شود:
روش عقلی و برهانی: مباحث فلسفي واعتقادي
روش نقلی وتاریخی: گزارشات تاريخي ونقلي
روش نقلی و وحیانی: مبنا آيات وروايات
روش ادبی و زبان شناختی: ادله عقلايي مثلا كل فاعل مرفوع دليل اعتباري وعقلايي
روش تجربی و عملی: آزمون و خطاهاي تجربي (ويژه علوم تجربي و فني و مهندسي)
روش تركیبی (تحقيقات ميان رشته اي)
وی درباره روش های پردازش اطلاعات تحقیق گفت: روش های پردازش اطلاعات تحقیق به سه قسمت تقسیم می شود:
الف) توصیفی: تحقيقي كه در آن فقط توضيح و تبيين موضوع انجام مي شود.
ب) تحلیلی: براي كشف علت و عوامل خاصي كه در رابطه با موضوع است انجام مي شود وسوال از چرايي است.
ج) توصیفی تحلیلی: تحقيقي كه در آن تبيين و تجزيه وتحليل وجود دارد.
آقای دکتر محمدی در انتهای جلسه به سوالات دانشجویان و طلاب پاسخ دادند.