دوره شیعه شناسی با سخنان آقای دکتر جاودان آغاز شد ، ایشان بعد از تعریف لغوی و اصطلاحی شیعه به تبیین انواع شیعه پرداختند که عبارت بودند از :

الف) تشیع سیاسی : ناظر به تشیع کسانی است که در آغاز اسلام شیعه بودند.مثل سلمان و مقداد و ابوذر که تشیع اینها سیاسی بوده و کاندید اصلح را امام علی (ع) می دانستند.

ب) تشیع روحی : اصحاب چون می دیدند که هیچ کس از لحاظ روحی نزدیکتر به پیامبر از امام علی (ع) نیست لذا او را همراهی کردند.

ج) تشیع غالیه : به کسی گفته می شود که علی (ع) را بر همه اصحاب پیامبر مقدم بداند حتی بر شیخین که به اینها حنفی هم گفته می شود.

د) تشیع اعتقادی : تشیعی است که اعتقاد دارند معارف ص ، اخذ معارف از اهل بیت به معنای این نیست که قرآن را کنار بگذاریم بلکه تفسیری را که اهل بیت در مورد قرآن ارائه داده اند را بپذیریم.

ایشان در پایان فرمودند که تشیع بر دو پایه ی نظری و عملی استوار است و مقوم نظری تشیع قول به نص است و مقوم عملی تشیع روایتی از امام علی (ع) در کنز الفواید کراجکی آمده است که تمام اعمال یک شیعه در آن ذکر گردیده است.

سخنران بعدی آقای دکتر شریعتمداری بودند که بحث کلام شیعی را توضیح دادند ، ایشان مهمترین بحث های کلامی مورد اختلاف شیعه و اهل سنت را بحث امامت ، توحید و عدل الهی دانستند ، ایشان اشاره کردند که همه مسلما نها، توحید به معنای یگانگی خداوند را قبول دارند و همه فرق کلامی می گویند که ما قائل به جسمیت خداوند نیستیم، ولی عده ای مانند سلفی ها گرفتار تجسیم و تشبیه شدند .صفات خبری یعنی صفاتی که در خبرها و در آیات و روایات آمده مانند :(عرش ، استواء ، ید ، رجل) را به معنای ظاهرش  یعنی  دست و پا گرفته اند. در مسئله زیادت صفات خداوند بر ذات بین مسلمانان اختلاف وجود دارد ، اهل حدیث ظواهررا  اخذ می کنند و قدرت ، حیات و علم را به خداوند نسبت می دهند.

گرایش ها و فرقه های مهم شیعی

1 . رویکرد عقلانی و علمی( معارفی)

2 . رویکرد معنوی و باطنی

ایشان در مورد گرایش ها و فرقه های مهم شیعی   بیان داشتند که فرقه های شیعی دو رویکرد دارند ، گروهی رویکرد عقلانی و علمی مانند امامیه و زیدیه و گروهی رویکرد معنوی و باطنی مانند غالیان و فرقه های صوفیه ، اسماعیلیه ، دروزیه ، اهل حق ، نصیریه ، علویان ، شیخیه ، بابیه و بهائیه.

از بین این فرقه ها ایشان به فرقه زیدیه پرداختند چرا چون نزدیکترین فرقه به شیعه امامیه است و دیگر آن که پرچمدار تفکر تشیع انقلابی و سیاسی است و تاثیر در گسترش و نشر تشیع در نقاط مختلف جهان دارد و دیگر آن که روایات ما بیشتر زیدی هستند.

آنگاه ایشان به زندگی زید بن علی بن الحسین فرزند امام سجاد(ع) اشاره کردند و بیان داشتند به اعتقاد امامیه زید بن علی بن الحسین با هماهنگی هایی که با امام زمان خودش داشت  در کوفه بر علیه هشام بن عبدالملک قیام کرد وبعد از جنگ ودرگیری   هشام او را به شهادت رساند  و جنازه او را در کوفه به مدت 3 سال به شاخه درخت خرما آویزان کرد.

در روایات آمده که وقتی خبر شهادت زید را به امام صادق (ع) دادند ایشان فرمودند :( رحم الله زید) و برای عمویشان بلند بلند گریه کردند و بعدا برایش بنیاد شهید راه انداختند.

از طرف دیگر روایاتی وجود دارد که امام صادق (ع) زید را از قیام منع کردند و قیام زید یک حرکت خودسرانه است و زید از طرف خودش این کار را انجام داده است.

ولی به نظر می رسد که راه حل وسطی هم است که استراتژی ائمه (ع) مبارزه با ظلم بوده و مخصوصا امام سجاد(ع) با دعاهایشان و مناجاتشان با ظلم مبارزه می کردند ولی تاکتیک ایشان دست به اسلحه بودن نبوده ولی زید که پسری پر شور و هیجان بوده دست به قیام مسلحانه زده است.

ایشان در مورد عقاید زیدیه بیان داشتند که زیدیها   3 امام اول شیعه را قبول داشته و اعتقاد به نص و علم خاص آنها دارند و راه شناخت امام را مبارزه و قیام مسلحانه می دانند و به فترت دو امام، هم زمان و امامان نامحدود اعتقاد دارند و آخرین امام و منجی امت را از نسل فاطمه زهرا (س) می دانند. و به عقل گرایی و عدل الهی و حسن و قبح عقلی اعتقاد دارند.در پایان ایشان امامان اولیه زیدیه را نام بردند که عبارتند از:

      1. زید بن علی بن الحسین ، متوفای (122ه ق)

      2. یحیی بن زید بن علی (ع)، متوفای (125ه ق)

      3. محمد بن عبدالله بن حسن مثنی ( نفس زکیه)

      4. ابراهیم بن عبدالله بن حسن مثنی (نفس رضیه ) متوفای (145 ه ق)

      5. حسین بن علی بن حسن مثلث (شهید فخ) متوفای (161 ه ق )

      6. ادریس بن عبدالله بن حسن مثنی ، متوفای (177 ه ق)

      7. یحیی بن عبدالله بن حسن مثنی (صاحب الدیلم)

و در حال حاضر هم  دولت زیدیه بیشتر در یمن استقرار دارند یعنی از زمانی که هادی الی الحق به یمن رفت مردم را به اسم امام رهبری کرد. بعد ها حوثی ها روی کار آمدند که شهید حسین الحوثی بنیانگذار حوثی هاست که 10 سال پیش شهید شد. شهید حسین الحوثی 120 سخنرانی کردند که در سخنرانی های خود 100 بار نام امام خمینی (ره) را برده است و در حال حاضر برادر شهید حسین الحوثی یعنی سید عبدالملک بدر الدین الحوثی که تقریبا 30 ساله است رهبری جنبش انصار الله یمن را به عهده گرفته است.

در پایان ایشان کتابهایی را برای مطالعه بیشتر ذکر کردند که عبارت بودند از :

1.      کتاب غریب القرآن منسوب به شهید زید بن علی بن الحسین

2.     سند امام زید که زیدی ها این را قبول دارند ولی ما آن را قبول نداریم.

3.    الصحیفه السجادیه الکامله

4.    جهاد شیعه

5.    تفسیر فرات کوفی

6.   فضل زیا ره الحسین (ع) ، (ابو عبدالله کوفی)

7.    اخبار ائمه الزیدیه ، (فیلفرد مادلون)

  8  . علویان طبرستان ( ابوالفتح حکیمیان )

سخنران بعد از ظهر آقای دکتر جاودان در مورد دیدگاههای مختلف  در شکل گیری تشیع بحث کردند و بیان داشتند که اولین دیدگاه این است که شیعه بعد از رحلت رسول گرامی اسلام (ص) در سقیفه شکل گرفته و این دیدگاهی است که خیلی از اهل سنت آن را ذکر کردند. ابن خلدون هم که یکی از مورخان است همین دیدگاه را بیان داشته است.

دیدگاه دوم: اعتقاد دارد که شکل گیری تشیع در اواخر خلافت عثمان شکل گرفته است.

دیدگاه دیگر معتقد است که تشیع در جمل شکل گرفته و این مطلب را ابن ندیم ذکر نموده است.

عده دیگری از مستشرقین مانند طبری اعتقاد دارند که شیعه از جنگ صفین شکل گرفته است ،(حدود 35 یا 36 هجری)  در جنگ صفین عده ای از امام علی (ع) جدا شدند که به خوارج معروفند و عده ای دیگر از یاران امام علی (ع) نزد ایشان آمدند و با ایشان بیعت دوباره کردند و گفتند که ما با هر کسی که تو دوستی کنی ، دوست هستیم و با هر کسی دشمنی کنی ، دشمن هستیم و منظور آنها این بود که ما بر خلاف خوارج از خودمان رائی نداریم و رای ما رای توست.

و یک عده هم شکل گیری تشیع را بعد از واقعه عاشورا می دانند . سامی نشئار 3 جلد کتاب دارد که در یکی از کتابها ذکر کرده که اصول اعتقادی و فکری شیعه بعد از شهادت ایشان آهسته آهسته شکل گرفت تا در زمان امام صادق(ع) به اوج خودش رسید.

رای خود شیعه این است که شیعه در زمان رسول خدا (ص) با محوریت امام علی (ع) شکل گرفته است.فرمایشات پیامبر گرامی اسلام (ص) در مورد عقد اخوت بین پیامبر(ص) و علی (ع) و حدیث منزلت و ابلاغ سوره برائت و جریان غدیر خم و آیه 7 سوره بینه و…. همه و همه نشان از این دارد که بعد از پیامبر (ص) ، علی (ع) شایستگی رهبری جامعه را دارد که خلفاءبه  ناحق آن را غصب کردند.

 صبح روز پنجشنبه 28/8/94 آقای دکتر موسوی نژاد در مورد بعضی از شاخه های تشیع، مانند اسماعیلیه و اهل حق و بابیه توضیحاتی را دادند.

در  مورد اسماعیلیه ایشان بیان داشتند که : در اواخر قرن سوم اسماعیلیه شکل گرفت و اینها تا امام صادق (ع) را قبول دارند و دولت فاطمی مصر از اسماعیلیه هستند.

فاطمی ها سه شاخه مهم دارند : 1. دروزی ها   2. نزاری ها   3. مستعلی یا طیبی ها

دروزی ها که در لبنان هستند (الحاکم بامرالله ) حدود یک میلیون نفر پیرو دارندو. ولیدجنبلات رهبر آنان در لبنان است و اینها را ما نمی توانیم از شیعیان بدانیم چون به اولوهیت (ا لحاکم بامرالله) اعتقاد دارند. اینها حاکم خود را تا حد خدا بالا می برند.

اسماعیلیان نزاری که طرفدار نزار پسر مستنصر بودند. حسن صباح در قلعه الموت قزوین هم از رهبران اسماعیلیه نزاری بود.

شاخه ای در هند طرفدار دارند به نام مستعلی (طیبی ها): اینها اعتقاد دارند که از این به بعد ، ما امام نداریم و داعی داریم و اعتقاد دارند که امامان در پشت پرده ستر هستند و این مشابه فکر ما درباره امام مهدی (عج) است. مدینه و مکه می روند و پشت دیوار بقیع دعا می خوانند و گریه می کنند ، کربلا هم می آیند ، زیارت می کنند،یک قسمت باز سازی شده مسجد کوفه را اینها ساخته اند ، خیلی آرام هستند، زن و مرد آنها لباسهای سفید می پوشند، با ایران رابطه خوبی ندارند چون از جنگ و انقلاب می ترسند.

 در پایان ایشان برای مطالعه و اطلاعات در مورد فرقه اسماعیلیه کتابهایی را معرفی نمودند مانند :

1.کتاب تاریخ و عقاید اسماعیلیه ازدکتر فرهاد دفتری (ترجمه دکتر فریدون بدره ای)

2.دایره المعارف بزرگ اسلامی (مدخل اسماعیلیه)

3.تاریخ اسماعیلیان از برنارد لوئیس (ترجمه دکتر فریدون بدره ای)

4.اسماعیلیه از گذشته تا حال از محمد سعید بهمن پور

5.فرقه اسماعیلیه از مارشال هاتین

6.خداوند الموت از پل آمیر

7.افسانه های حشاشین     و   ….

آقای دکتر موسوی نژاد در ادامه مقدار کمی در مورد اهل حق توضیح دادند.

ایشان اشاره کردند که : اهل حق 12 امام را قبول دارند ولی محتوای تشیع در آن خبری نیست ، تمرکز اصلی آنها در کرمانشاه است ، علاوه بر کرمانشاه در مشهد و کرمان و چند شهر دیگر نیز هستند و جمعیت آنها تا 3 میلیون نفر است.

اولین بار سلطان اسحاق  ،اعتقادات آنان را در بین مردم شیوع داده است ، آنها اهل نماز نیستند و بیشتر اهل نیاز هستند.

در ادامه دکتر موسوی نژاد در مورد فرقه بابیه هم توضیحاتی  دادند.ایشان توضیح دادند که سید علی محمد باب فرزند میرزا رضا شیرازی ، موسس این فرقه بود او در ابتدای امر عنوان باب امام زمان (عج) را مطرح نمودند ، بعدا عنوان مهدویت و در آخر هم عنوان نبوت به خود داد ولی در حقیقت این فرقه به وسیله دولتهای استعماری انگلیس ،روسیه وشوروی تقویت می گردید.

سید علی محمد باب بعدها با نوشتن کتاب بیان به نسخ احکام شریعت اسلام پرداخت و سر انجام در آخرین نوشته اش مدعی مقام الوهیت شد ، چندین بار توسط حکومیت وقت دستگیر شد و هر دفعه از گذشته خود ابراز ندامت نمود و باز دوباره تبلیغ و آشوب را شروع می نمود ، تا اینکه سر انجام در تبریز به جرم ارتداد  به فرمان امیر کبیر تیر باران شد ، بعد از سید علی محمد شیرازی ، حسینعلی بهاء الدوله روی کار آمد و ادعای شریعت  جدیدی نمود و با نگارش کتابهایی به نام ایقان و اقدس ، عقاید و احکام فرقه خود را بیان نمود.

منابع اعتقادی و احکام بهائیان ، نوشته های سید علی محمد باب ( کتاب بیان ) و نوشته های میرزا حسینعلی بهاء الدوله  ، عبد البهاء و تا حدی نیز شوقی افندی است که از نظر بهائیان مقدس بوده ودر مجالس ایشان قرائت می شود ، دو کتاب اقدس و ایقان میرزا حسینعلی نزد آنان از اهمیت خاصی بر خوردار است.