محبت الهی و آثار آن در قرآن و روایات

فاطمه طاشیان[1]

چکیده

محبت الهی از جمله موضوع­ هایی است که در حیطه علومی هم­چون علم روان­شناسی، اخلاق، کلام و فلسفه، تفسیر و علوم قرآنی، جامعه ­شناسی و… کاربرد دارد.

واژه محبت از ریشه « حبب » که در لغت به معنی دوست داشتن و در اصطلاح به معنی گرایش به سوی چیزی لذت­بخش است. رابطه حب بین خالق و مخلوق یک رابطه دو طرفه است. البته با وجود دو طرفه بودن دارای شدت و ضعف است که مخلوق و سعادت او در گرو محبت ورزیدن و دوستی با خدا است. آدمی می­تواند از رذائل اخلاقی و شهوانی دوری جسته و به منبعی که کمال مطلق است چنگ زده و تمامی نقائص خود را جبران کند و به کمال و قرب الهی نائل شود. ضروری است انسان از محبوب حقیقی شناخت جامع و کاملی داشته باشد و از فرامین قرآن و اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم­السلام) کمک بگیرد تا در بیراهه­های عشق­های مجازی گمراه نگردد.

محبت الهی آثاری چون دنیوی فردی، مثل کسب بالاترین درجات توحید، اعطای حکمت و… و آثار دنیوی اجتماعی مثل عامل وحدت جامعه اسلامی و سرافرازی حق و… و آثار اخروی مثل مغفرت الهی، امان از عذاب قبر و… را دارا می­ باشد. انسان باید ابتدا محبوب واقعی را بشناسد و به او عشق ورزد تا از این آثار بهره ­مند شود.

کلید واژه: محبت ، حب ـ محبوبیت نزد خدا ـ محبت پیامبر (صلی الله علیه وآله) ـ محبت اهل بیت (علیهم السلام) ـ آثار محبت اهل بیت (علیهم السلام)

 ……………………………………………………..

[1] - طلبه سطح دو حوزه علمیه امام جعفرصادق(ع) شاهرود، سال پذیرش مقاله1396

ادامه مطلب :

 مقدمه

حمد و سپاس خداوندی را که حقیقت عشق و محبت است و منتهی ­الیه سکوت عاشقان، دانای هر نهان است و نهایت هر حاجت، به مطیعانش همت طاعت می­دهد و بر مریدانش چراغ راه می­گردد و تسکین حرارات دل آن­ها، مأنوس دل دوستانش می ­گردد تا به قضایش خشنودشان کند. با متوسلان و گریختگان به درگاهش به محبت و عشق می­نگرد و با عاشقانش به نجوا می­ نشیند و چشمان آن­ها را به واسطه نظر به جمالش روشن می­ گرداند و نهال شوق و لقایش را در باغ دلشان همیشه سبز می­سازد.

محبت گوهری است که از نظر بسیاری از عرفا در پی معرفت حاصل می ­شود و از آن جا که این معرفت در حوزه­ ی اختصاص آن به خداوند، از منشأ ربوبی و با عنایت الهی در دل می­ جوشد، ساقی عشق و محبت به او، خود او معرفی می­ گردد و عشق ازلی و ابدی­اش عامل این باده­ نوشی به شمار می­ رود.

  نتیجـه

قطعاً بحث محبت الهی از موضوعات اخلاقی و فلسفی است که علاوه بر جنبه علمی آن می­تواند نتایج بسیار مهمی برای تربیت و تعالی فرد و جامعه داشته باشد.

اگر کسی خدا را واقعاً دوست بدارد، پیامبران و اولیای الهی و نیز همه بندگان خدا را دوست می­دارد؛ زیرا دوستی با دوستان خدا، دوستی کردن با محبوب است و بر اثر دوستی با خدا سعی می­ کند به خلق خدا خدمت کند و در غم و شادی آنان شریک باشد و در مقابل، خود مورد علاقه و محبت دیگران قرار بگیرد.

خداوند می­فرماید: « إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا؛ کسانی که ایمان آوردند و عمل صالح و نیک انجام دادند، خداوند دوستی آنان را در دل و جان دیگران قرار می ­دهد. »[1]

از ثمرات دیگر حب الهی این است که خدامحوری و رضایت الهی محور و اساس زندگی انسان قرار گرفته، و در نتیجه خودمحوری و انسان­محوری در حاشیه قرار می­ گیرد. از این­رو اگر بخواهیم جامعه انسانی را به تربیت و تعالی برسانیم، لازم است محبت الهی را که ریشه خدامحوری است در فرد و جامعه تبیین کنیم و از انسان­مداری که اساس تبلیغات اومانیستی است، جلوگیری کنیم؛ زیرا انسان­محوری، در مقابل خدامحوری است و موجب تضعیف ایمان به خدا و محبت الهی است و نیز مخالف با سعادت و کمال انسان است؛ زیرا آنچه تجربه­های تاریخی و وجدانی شهادت می­دهد، این است که آنچه فرد و جامعه را به تباهی می­کشاند، دوری از خدا و گرایش و تمایل به عالم ماده و توجه همه جانبه به دنیاست. بنابراین معرفت و شناخت نسبت به حب الهی و نهادینه کردن آن در وجود انسان سبب گرایش به خدا و تقویت عبودیت شده و همین امر سعادت فرد و جامعه را در دنیا و رستگاری ابدی او را در آخرت در پی خواهد داشت.

 [1] - سوره مریم (19)، آیه 96.

 منابع و مآخذ

* قرآن کریم.

* نهج­البلاغه حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام)، مؤلف: سید رضی (قدس سره الشریف)، مترجم: محمد دشتی، چاپ سوم، ناشر: تا ظهور، 1387.

1.      بهشتی، احمد، عیسی (علیه السلام) در قرآن، چاپ اول، ناشر: مؤسسه اطلاعات، 1375.

2.      حاکم الحسکانی، عبیدالله بن احمد، شواهد التنزیل، ج 1، ناشر: مؤسسه الطبع و النشر و مجمع الثقافه الاسلامیه، طهران، 1411ق.

3.      حر عاملی، محمد حسن، وسائل الشیعه، ج 8 ـ 11 ـ 16، چاپ دوم، ناشر: مؤسسه آل البیت (احیاء التراث)، قم، 1379ش.

4.      دستغیب، سید عبدالحسین، بندگی راز آفرینش، شرح خطبه­ی حضرت زهرا (سلام الله علیها)، ج 2، تنظیم و تصحیح: سید محمد هاشم دستغیب، چاپ مصحح دوم، ناشر: مؤسسه مطبوعاتی دارالکتاب جزایری، 1388.

5.      دلشاد تهرانی، مصطفی، سیره نبوی (منطق عملی)، دفتر سوم، سیره­ی مدیریتی، چاپ چهارم، ناشر: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، بی تا.

6.       رازی، فخرالدین، مفاتیح الغیب، ج 5 ـ 16، چاپ سوم، ناشر: دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1420ق.

7.      راغب اصفهانی، حسین بن محمد، چاپ اول، ناشر: دارالعلم الشامیه، بی جا، بی تا.

8.      زحیلی، وهبه بن مصطفی، تفسیر المنیر، ج 15، چاپ اول، ناشر: دارالفکر معاصر، 1418ق.

9.      شبّر، عبدالله، اخلاق، ترجمه کتاب الأخلاق، مترجم: محمدرضا جباران، چاپ پنجم، ناشر: مؤسسه انتشارات هجرت، بهار 1379.

10.  شیروانی، علی، اخلاق در قرآن، برگرفته از درس­های استاد محمدتقی مصباح یزدی، چاپ اول، ناشر: انتشارات پارسایان، قم، بهار 1377.

11.  صالحی­زاده، محمد اسماعیل، محبت در قرآن، چاپ اول، ناشر: اشک یاس، 1388.

12.  صدوق، ابوجعفر محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، ج 4، بی جا، بی تا.

13.  طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 2 ـ 4 ـ 5، چاپ پنجم، ناشر: مؤسسه النشر الاسلامی قم، بی تا.

14.  طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، ناشر: دارالمعرفه، بیروت، 1406ق.

15.  غزالی، محمد، اربعین، ترجمه: برهان الدین حمدی، چاپ اول، ناشر: مؤسسه اطلاعات، 1368.

16.  قرائتی، محسن، گناه­شناسی، تدوین: محمد محمدی اشتهاردی، چاپ سیزدهم، ناشر: مرکز فرهنگی درس­هایی از قرآن، سازمان چاپ و انتشارات اوقاف، تابستان 1391.

17.  مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج 2 ـ 35 ـ 72، چاپ دوم، ناشر: مؤسسه الوفاء، بیروت ـ لبنان، 1403ق.

18.  مشکینی، میرزاعلی، نصایح و سخنان چهارده معصوم (علیهم السلام) و هزار و یک سخن، مترجم: جنتی، چاپ پنجم، ناشر: دفتر نشر الهادی، بهار 1370.

19.  مصری، جمال الدین، لسان العرب، چاپ اول، ناشر: الأدب الحوزه، قم، محرم 1405ق.

20.  معلوف، لویس، فرهنگ المنجد عربی به فارسی، مترجم: محمد بندرریگی، ج 1، چاپ ششم،ناشر ایران، 1386.

21.  مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 2 ـ 7 ـ 12 ـ 13 ـ 15 ـ 17 ـ 20 ـ 22، ناشر: دارالکتب الاسلامیه، قم، 1364.

22.  نکونام، محمدعلی، تقویت مبانی اعتقادی، ج 3، چاپ دوم، ناشر: دفتر انتشارات اسلامی، بهار 1379.

23.  هویزی، عبدعلی بن حمبه، تفسیر نورالثقلین، ج 3، چاپ چهارم، ناشر: مؤسسه اسماعیلیان، قم، 1415ق.