ادامه مقاله مریم جبله از وبلاگ مدرسه امام جعفر صادق (ع) شاهرود به آدرس: 
1-2-تفرقه
یکی ازخطرناک ترین عواملی که پیکره ی حکومت ها را به فنا ونابودی تهدید می کند وجود تفرقه در نظام اجتماعی است . تفرقه ، برای انحطاط حکومت ها به حدی قوی است که کمونیست ها از آن به عنوان مهم ترین ابزار جنگی استفاده می کنند . آن ها برای رسیدن به مقصود خود ، مسائل مبتلابه جامعه را مطرح وخود را به دروغ ، خواهان مصالح و منافع جامعه معرفی می کنند. زمانی که موفق به پاشیدن بذرکینه و دشمنی شدند ، به از بین بردن مؤسسه ها و کارخانه ها اقدام کرده و با بسیج کردن جاسوس های خود ، فتنه و بلوا برپا می کنند ودر پایان با تحریک مردم ، خواهان انحلال نظام حکومتی می شوند .

2-2- گسترش مواد مخدر
یکی از مسائل بحرانی و پیچیده ای که اساس و شالوده ی حکومت ها را تهدید و هستی ملت ها را به خاک و خاکستر تبدیل می کند گسترش روز افزون اعتیاد به مواد مخدر است . این افیون زندگی برای اولین بارتوسط کمپانی هندی در انگلستان به منظور سود جویی و در اختیار گرفتن اراده ی جوانان ، تولیدش را آغاز کرد . آن ها بعد از مدتی ، متوجه شدند که هنگامی فرد با چنین مواد خطرناکی انس و الفت پیدا کرد اعصابش سست می شود و قدرت خلاقیت و تفکر و اندیشه اش رو به انحلال می رود . بنابراین اگر مردم کشوری را به این بیماری مبتلا کنند ،به آسانی بر ایشان مسلط خواهند شد. از این رو به منظور تصاحب کشورهای خاورمیانه شروع به توزیع لوله های تریاک در میان جوانان کردند و سوخته ی آن را به قیمت یک برابر و نیم اصل تریاک از آن ها خریدند .نتیجه ی این موفقیت باعث شد استعمارگران به فکر تولید مواد جدیدتری که آسیبشان صدها برابر بدتر از تریاک است، بیفتند . از این رو قرآن کریم در آیه ی 91 سوره ی مائده، انسان ها را از مصرف شراب که یکی از عوامل تخدیری است ، منع نموده و آن را عاملی برای به وجود آمدن کینه و دشمنی و نفاق در میان افراد جامعه می داند .

3-2- واگذاری حکومت به افراد ناشایست
یکی دیگر از عواملی که زمینه ی انحطاط حکومت ها را فراهم می کند ، انتخاب افراد ناشایسته برای انجام مسئولیت هایی است که شأن آن را ندارند .مهم ترین این افراد ،عیاشان ،راحت طلبان ، جاهلان ،خیانت کاران و افراد طماع می باشند.

3-علل اقتصادی انحطاط حکومت ها
یکی دیگر از پایه های حکومت که شاه رگ اصلی آن محسوب می شود و با بروز انحراف درآن ، حیات حکومت به خطر می افتد ، اقتصاد است .عواملی که موجب انحطاط آن می شوند به شرح زیر است:
1-3-ربا
یکی از معضلاتی که جوامع و حکومت ها به آن دچار بوده و هستند ، ربا می باشد . گسترش ربا در جامعه باعث از بین رفتن رشد سالم اقتصادی ،کاهش فعالیت های تجاری ، رشد روز افزون بیکاری ، استثمار طبقات کم درآمد ،از بین رفتن امنیت اجتماعی و خلاصه تباهی هسته ی اصلی اجتماع ، خواهد شد . از این رو خداوند متعال در آیات بسیاری مسلمانان را از حرکت به سوی آن ، نهی کرده است مثلاً در آیه ی 279 سوره ی بقره اقدام به چنین عملی را جنگ با خدا و رسولش می داند و در آیه ی 275 همان سوره بر _خاستن ربا خواران در روز قیامت را مانند بلند شدن دیوانگان توصیف می کند.
2-3- احتکار
«احتکار از (حکر) و در لغت به معنای انبارکردن کالا (مخصوصاً غلّه ) برای فروش به هنگام گرانی و کم یابی » است . در مورد این که احتکار به چه چیزهایی تعلق می گیرد میان فقها به دلیل اختلاف روایات ، نظرات متفاوتی وجود دارد ؛اما به طور کلی و با قطع نظر از این موارد انباشتن هرکالایی در هنگام احتیاج ، به خصوص در دوران جنگ و خشکسالی پیامدهای شومی چون بی ارزشی کالاها ، بی اعتباری پول و رکود بازار را در پی خواهد داشت که ضربه های سختی را به پیکره ی حکومت وارد خواهد کرد .قرآن کریم در آیه ی 35 سوره ی توبه کسانی را که با دفن کردن مال خود در پی زیاد کردن ثروت هستند مورد نکوهش قرارداده و عذاب سختی را برای ایشان مهیا نموده است.

3-3- غش در معامله
غش کلمه ای عربی و به معنای « اظهار خلاف نهانی ، خیانت ، تقلب ، تزویر ، به هم آمیختگی حق و
باطل ، آمیزش چیزی کم بها در چیزی گران بها بوده» و مورد نهی اسلام است . اگر این رذیله ی اخلاقی در معاملات جامعه ای به وجود بیاید ، اعتماد مردم سلب می شود و ایشان به جای خرید کالاهای داخلی ، به سراغ کالاهای خارجی می روند ، علاوه بر آن کشورهای دیگر از خرید چنین کالاهای نامرغوبی امتناع می _ورزند . درنتیجه بسیاری ازکارخانه ها ، سرمایه داران و فروشندگان ورشکسته می شوند و فقر و بیکاری در جامعه گسترش پیدا می کند ، بسیاری از مردم برای تأمین نیازهای خود به کارهای کاذب و یا خلاف ، مانند قاچاق کالا و یا مواد مخدر رو می آورند . غارت و گناه و فساد کشور را فرامی گیرد و در نهایت حکومت یا به وسیله ی مردم و یا به وسیله ی غضب الهی نابود می شود .
4-3-رشوه
یکی از مهم ترین موانع برقراری عدالت اجتماعی که اساس و پایه های اصلی حکومت ها را از درون پوک و توخالی و موجبات انحطاط آن ها را فراهم می کند، رشوه نام دارد. از آن جا که ویژگی اصلی این معامله مخفی بودن آن است ، درنتیجه می تواند سال های طولانی منشأ مفاسد بسیاری مانند ظلم و ستم ،دزدی، تن پروری و… شود. قرآن کریم در مواضع مختلف ،از جمله آیه ی 188 سوره ی بقره انسان ها را از افتادن در این مهلکه ی خطرناک برحذر می دارد.

5-3-قمار
قمار یکی از عوامل خطرناک برای تحریک حس دشمنی و انتقام جویی است . قمار ، کاری می‌کند که ظرف چند ساعت ، شخصی از هستی ساقط و طرف مقابل او بدون هیچ تلاش و شایستگی صاحب ده ها میلیون تومان پول شود .این ورشکستگی ، شخص مال باخته را عصبانی و عقل او را مسخ می‌کند و در نهایت کاری می کند که شخص بازنده با اسلحه ی گرم و یا سرد به سراغ برنده برود و انتقام خود را از او بگیرد .حال اگر فرض کنیم که تمام افراد جامعه به این بیماری گرفتار شوند، خون و خونریزی جامعه را فرامی گیرد و ناامنی برجامعه حاکم می شود ، اتحاد ازجامعه رخت برمی بندد و چنگال بیگانگان برای تصاحب کشور و تاراج سرمایه های ملی تیز می شود.

4-علل اخلاقی انحطاط حکومت ها
نظام های اخلاقی از مهم ترین عوامل پایداری حکومت ها محسوب می شوند نقش این عوامل به گونه _ای است که حتی با بروز بحران های سیاسی و اقتصادی ،درصد بقای حکومت ها تغییر چندانی نخواهد کرد اما با فرو ریختن آن ها حکومت یا توسط خود ایشان و یا به وسیله ی عذاب الهی نابود می گردد .این علل عبارتند از:

1-4-ظلم
یکی از مهم ترین عواملی که دولت ها و حکومت ها را به سمت ضعف و فرسودگی می کشاند،ظلم است .اجتناب از ظلم از چنان اهمیتی برخوردار است که در همه ی مکاتب الهی قبیح شمرده شده است به _طوری که در قرآن کریم بیش از 300 مرتبه ماده ی ظلم را به شکل های گوناگون مورد نکوهش قرارداده و عاقبت ستم پیشگان را هلاکت و نابودی بیان کرده است .

2-4عجب
یکی دیگر از عوامل انحطاط حکومت، عجب است. عجب یعنی انسان به خود ببالد و دچار غرور شود، خواه کمالی در خود داشته باشد و یا نداشته باشد .اگر این رذیله ی اخلاقی در جامعه ای گسترش پیدا کند ، افراد جامعه را عافیت طلب می کند و ایشان را از تلاش باز می دارد چرا که آن ها خود را در حد کافی قدرتمند و پیشرفته می پندارند و آینده ی خود را تأمین شده می دانند ، دشمنان را ضعیف می شمارند و به تقویت نیروها و ابزارهای دفاعی نمی پردازند . درنتیجه زمینه ی زوال و نابودی خود را فراهم می کنند.

3-4-رواج فحشا
یکی دیگر از عواملی که زمینه ی انحطاط حکومت ها را فراهم می کند ، شیوع فحشا در میان مردم یا سران
حکومت ها است اثر تخریبی این عامل در سقوط حکومت ها به گونه ای است که به عنوان یکی از مطمئن _ترین ترفندهای استعمار گران ، برای تسلط بر کشورهای جهان سوم استفاده می شود .آن ها با از بین بردن عفت و پاکدامنی ، ملت های مستضعف را از معنویت جدا و ایشان را از خود بیگانه می سازند و سرانجام با حمله ای غافلگیرانه آن ها را قلع و قمع می کنند.

4-4- ترک امر به معروف و نهی از منکر
عامل دیگری که در انحطاط دولت ها نقش اساسی دارد ، بی توجهی به اصل « امر به معروف و نهی از منکر » است.بی اعتنایی به این عمل پسندیده ، موجب از بین رفتن حریم ها و ارزش های اخلاقی و اجتماعی شده و زمینه ی رشد ناهنجاری ها را فراهم می کند . در چنین وضعی فساد و تباهی سیاسی ، اخلاقی ، فرهنگی و اقتصادی ، جامعه و حکومت را فرا می گیرد . در این هنگام اشرار بر ایشان مسلط می _شوند و هرچه خوبان و نیکوکاران دعا کنند دعایشان مستجاب نمی شود .
5-4دنیا طلبی
یکی از رذایل اخلاقی که زمینه ی شکست و انحطاط حکومت ها را فراهم می کند ، دنیاطلبی می _باشد . البته در صورتی که دنیا هدف اصلی قرار گیرد و بازدارنده از حرکت به سوی کمال باشد .
این گونه دنیا دوستی که دنیا پرستی نامیده می شود ، مورد نکوهش اسلام بوده و زیان های بی‌شماری مانند خود باختگی در برابر وسوسه های دشمن ،دون همتی ،ترک جهاد را در پی خواهد داشت که هر کدام می تواند زمینه ی سقوط حکومت را فراهم کند.
6-4- استکبار
استکبار ، کلمه ای عربی و به معنی « بزرگ دیدن کسی یا چیزی ، بزرگی نمودن ازخود ، بزرگ منشی کردن ، تکبر کردن و گردن کشی کردن است». کسانی که از چنین صفتی برخوردارند ، انتظار دارند مردم سخنشان را بپذیرند و بی چون و چرا آن را اجرا کنند . اهل رشوه و هدیه و زر و زیور هستند و از هرگونه مشورتی گریزان می باشند.چنین افرادی با از بین بردن پشتوانه ی فکری و حمایت های مردمی ، قدرت خود را از دست می‌دهند و درنتیجه توان مقابله با حملات دشمنان داخلی و خارجی را نخواهند داشت.

5- علل اعتقادی انحطاط حکومت ها
مهم ترین علت در انحطاط حکومت ها از بین رفتن ارزش های اعتقادی مردم است به طوری که با از بین رفتن آن هیچ ضمانتی برای رعایت قوانین سیاسی ، اقتصادی و اخلاقی وجود نخواهد داشت و حکومت به آسانی از دست خواهد رفت . عواملی که در این انحطاط نقش دارند عبارتند از :

1-5- عقاید الحادی
ماهیت هرجامعه ارتباط مستقیمی با جهان بینی حاکم بر آن جامعه دارد . عده ای جهان هستی را منحصر به طبیعت مادی دانسته و منکر جهان پس از مرگ می باشند .براساس این جهان بینی ،رفتار انسان ، هیچ نقشی در آینده اش نخواهد داشت . بنابراین او از هرگونه قید و بندی رهاست و هرطور می خواهد ، می تواند عمل کند با این که این افراد، مجبور به پذیرش قوانین مصوب از طرف تمامی افراد جامعه می _باشند ؛ اما باید در نظر داشت که هیچ ضمانت اخلاقی و درونی برای رعایت آن ها وجود ندارد .زیرا چنین افرادی که خواسته ای جز لذت و رهایی بی قید و بند ندارند ، چطور می توانند خود را مقید به اجرای درست قوانین کنند و از امکانات فراوانی که در سایه ی نا فرمانی از قوانین می توانند به دست بیاورند چشم بپوشند؟

2-5-کفران نعمت های الهی
کفر درلغت به معنی پوشاندن است و زمانی که به همراه نعمت می آید به معنای ناسپاسی ، به کار می _رود . کفران نعمت تنها به این نیست که انسان با زبان، ناسپاسی خدا را بگوید؛ بلکه هرگونه بهره گیری نادرست از نعمت ، کفران آن است. یکی از مصادیق کفران نعمت های الهی ، اسراف است که باعث هدر رفتن ثروت ها ، تشدید فاصله طبقاتی ، تضییع حقوق دیگران ، رواج مفاسد اخلاقی و اقتصادی و.. می شود. زمانی این آسیب ها در کنار هم قرار بگیرند سران حکومت ها مجبور به گرفتن وام از کشورهای بیگانه می شوند و برای جبران این قرض، حقوق ها را کاهش و مالیات ها را افزایش می دهند . درنتیجه فقر و گرسنگی کشور را فرا می گیرد و نا امنی بر جامعه حاکم می گردد . عده ای از مردم به فکر ترک وطن می افتند و عده ای دیگر برای بر اندازی حکومت تلاش می کنند .

3-5- تبلیغات مسموم
یکی از روش های جباران برای براندازی حکومت ها به کارگیری تبلیغات مسموم است . آن ها برای رسیدن به اهداف خود ، دست به ترور عقاید مردم می زنند ؛ به این صورت که تعالیم مذهبیشان را مورد انتقاد قرار می دهند و یا با ادعای پذیرش عقاید ،دست به تأویل نادرست احکام می زنند و موجب فساد عقیدتی جامعه می شوند .

4-5- جبرگرایی
هرچند اختیار انسان امری واضح و بدیهی است و هرکس با مراجعه به وجدان خود آن را در می‌یابد ؛ اما برخی از تجاوزگران به منظور به دست آوردن قدرت ، اراده و اختیار انسان ها را نفی می کنند و با متزلزل کردن شخصیت آن ها اسلحه ی مقاومت مبارزه ی با ظالم را از دستشان می گیرند و سپس حکومت را تصاحب می کنند .

6- راه کارها

1-6-راه کارهای سیاسی و اقتصادی
برای جلوگیری از انحطاط سیاسی و اقتصادی حکومت ها راه های زیر پیشنهاد می شود :
1-1-6- وحدت و برادری
یکی از مهم ترین عوامل استحکام حکومت ها ، وجود وحدت و برادری در میان اقشار مختلف جامعه است . جامعه ای که از وحدت ملی برخوردار باشد ، در دفاع از مصالح و منافع عمومی ، واکنش نشان می _دهد و برای برقراری امنیت کشور ، جان خود را قربانی می کند .

2-2-6- انتخاب کارکنان شایسته
یکی از وظایف رهبران برای تحقق برنامه ها ، شناسایی افراد شایسته و قراردادن ایشان در مناصب حکومتی است . مهم ترین ملاک های شناسایی کارگزاران تجربه ، پاکدامنی ، ساده زیستی ، عدالت ، متفکر بودن و … می باشد .

3-2-6- تأسیس دستگاه قضایی
اساس حکومت ، زمانی محکم خواهد بود که دستگاه های قضایی از قضات صالح و واجد شرایط تشکیل شده باشند تا بتوانند با قدرت و قاطعیت ، جلوی هرگونه زور و تجاوز و حق کشی را بگیرند .

4-2-6- حفظ امنیت نظامی
یکی دیگر از عوامل پایداری حکومت ها ، حفظ امنیت نظامی و پاسداری از مرزهای کشورهاست . ازاین رو لازم است دشمن و اهداف و سنگرهایش را به خوبی شناخت، تفرقه افکنان را مجازات نمود و در زمان صلح با دشمن ، در جهت پیشرفت نظامی دست از تلاش برنداشت.

5-2-6- جلوگیری از رواج اعتیاد
رهبران و کارمندان دولت ها برای جلوگیری از انحطاط حکومت ها ، باید به مبارزه ی جدی با اعتیاد
بپردازند . آن ها برای این کار باید افراد متعهدی را برای پاسداری از مرزها استخدام نمایند ، دادگاه های علنی تشکیل دهند و وارد کنندگان و تولید کنندگان مواد مخدر را به اشدِّ مجازات محکوم کنند ، بیکاری را درجامعه ریشه کن کنند و مراکز درمانی مجهز و پیشرفته برای ترک معتادان تشکیل دهند و بعد از ترک اعتیاد ، از آن ها مراقبت کنند .

6-2-6- بهبود وضع اقتصادی
بهبود وضع اقتصادی ، یکی از مهم ترین راه های حفظ حکومت ها به شمار می آید . واضح است با تحقق این شرط ، مردم مجبور به گرفتن ربا نخواهند شد و با روحیه ی بهتری به فعالیت های اقتصادی می _پردازند و با بهره گیری درست از استعدادها و امکانات ، دست به ابتکار و نوآوری می زنند . با گسترش فعالیت ها ، رشد و پیشرفت ، کشور را فرا می گیرد و پایه های نظام سیاسی و اقتصادی و اجتماعی محکم می گردد . برای رسیدن به این مقصود ، رهبران حکومت ها باید سیاست ها مناسبی را اتخاذ کنند این سیاست ها به شرح زیر می باشند :

1-6-2-6-برقراری امنیت اقتصادی
رساندن کشور به امنیت اقتصادی ،از سیاست های راهبردی دولت جهت به کار گیری سرمایه ها در مسیر صحیح و ایجاد بازار کار و شغل مناسب و تولید هدفمند است . برای تحقق این هدف لازم است بر بازارها نظارت شود و قیمت ها کنترل گردد تا مفاسد اقتصادی از بین برود و مالکیت ها تثبیت شود تا هر شخص بتواند بدون هیچ گونه مزاحمتی دست به فعالیت های اقتصادی بزند و زمینه ی پیشرفت کشور را فراهم سازد.

2-6-2-6-محدودیت و میانه روی در مصرف
ارائه ی الگوی صحیح مصرف و کشاندن مردم به سوی مصرف متعادل ، تضمین کننده ی بقای نظام اقتصادی است . براساس این الگو دایره ی مصرف در مال شخصی محدود و اسراف کار متجاوز معرفی می _شود . در پرتو این فرهنگ ، دشواری ها و مشکلات و گرانی ها ی مصنوعی از بین می رود و فرصت استفاده از کالا ها و امکانات برای همه یکسان می شود .

3-6-2-6-رواج فرهنگ مشارکت
یکی دیگر از راه های بهبود وضعیت اقتصادی ، مشارکت مردم در تأمین نیازهای عمومی است . تأثیر این مشارکت ،به گونه ای است که قرآن کریم 50 مرتبه با لفظ انفاق و 31 مرتبه با لفظ زکات و ده ها لفظ دیگر مؤمنان را به این امر مهم دعوت کرده است و پیامبر (صلی الله علیه وآله) با بکار گیری همین کمک ها بنیاد جامعه ی اسلامی را پایه ریزی کرد.

2-6- راه کارها ی اخلاقی و عقیدتی
راه کارهای اخلاقی و عقیدتی به شرح زیر است :

1-2-6- ایمان به خدا
بسته ی مناسب ، برای اجرای قانون و توسعه ی عدالت ، مقابله با مفسدان سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی ، «ایمان به خدا» است . در سایه ی ایمان ، دوستی و الفت بین اقشار جامعه حاکم می شود و مردم نه تنها از انجام کارهای زشت دوری می کنند بلکه فکر آن را هم به ذهنشان خطور نمی دهند . در هنگام هجوم دشمن ، فعالیت های خود را براساس تعالیم حق تنظیم می کنند و تمام توان مالی و جانی خود را برای حفظ حکومت و ارزش های معنوی جامعه به کار می‌برند . چنین جامعه ای که روح معنویت در تمام وجودش دمیده شده است ، از طوفان بلاها محفوظ خواهد ماند و دست یاری خداوند در همه جا و همه حال برسرشان خواهد بود.

2-2-6- رواج سنت امر به معروف و نهی از منکر
نظام های حکومتی برای پاکسازی محیط از هرگونه فساد و آلودگی و کوتاه کردن دست اجانب از پیکر حکومت ها ، باید به ترویج سنت های پسندیده و ریشه کن کردن سنت های غلط بپردازند .روشن است با ترویج این امر ، راه ها امن ، کسب ها حلال ، کشور آباد و شریعت پایدار می ماند .

3-2-6- طرد ستمگران از هیأت دولت
وزرا به عنوان بالاترین مقام تنظیم کننده ی برنامه های حکومت ، نقش قابل توجهی در حرکت جامعه به سوی بقا و شکوفایی و یا انحراف و انحطاط خواهند داشت . طبیعی است کسانی که وزارت ستمگران را برعهده داشتند به دلیل خو گرفتن به فرهنگ غلط و فاسد پیشین، دست از ستمگری برنخواهند داشت . روشن است وجود این افراد در دستگاه دولتی ، اعتماد مردم را سلب و بین حکومت و مردم شکافی عمیق ایجاد خواهد کرد . بنابراین رؤسای حکومت ها باید آن ها را از هیأت دولت طرد کنند و آن ها را مطابق اعمالشان مجازات کنند.

4-2-6- بر قراری عدالت
شاه رگ حیاتی هر حکومت که با بروز اختلال در آن کل حکومت دچار اختلال می شود ، عدالت است. این امر زمانی محقق می شود که امکانات جامعه بر پایه ی حق ، بین همگان تقسیم شود.

5-2-6- رایزنی و مشورت
یکی دیگر از اموری که توانمندی رهبر را در اداره ی جامعه افزایش می دهد ، مشورت و نظرخواهی از نخبگان کشوری و لشکری است . نظرخواهی از این افراد چاره سازی برای حل مشکلات را آسان کرده ، حاکم را از تصمیم گیری های کلیشه ای دور می سازد و مانع از تصمیم گیری های عجولانه و سقوط کشور می شود .

نتیجه
انحطاط حکومت ها زمانی آغاز می شود که یا مردم جوامع چنان غرق در لذات و خوشی ها شده و پرده های حیا را دریده باشند که مشمول عذاب الهی شوند و در نهایت از بین بروند و یا دستگاه های حاکمه ، چنان مصالح و منافع مردم را نادیده گرفته باشند که مردم به این نتیجه برسند که از اول فریب ایشان را خورده اند و هر لحظه آرزوی انحلال حکومت را داشته باشند . در چنین وضعیتی دستان طماع و ریاکار بیگانگان برای تصاحب کشور به سوی مردم دراز می شود و مردم که حکومت را فریب کار می خوانند دست دوستی به سوی ایشان دراز می کنند و به این وسیله زمینه ی انحطاط حکومت را با دست خود فراهم می _کنند .همچنان که قرآن می فرماید: «إِنَّ اللَّهَ لا يُغَيِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ؛ همانا خداوند تغییر نمی دهد قومی را مگر این که خود آن قوم تغییر کنند » . بنابراین شناسایی علل انحطاط حکومت ها در تمام حوزه های سیاسی ، اقتصادی ، اخلاقی و اعتقادی به منظور به دست آوردن راه کارهای مناسب برای مقابله ی با آن ها لازم و ضروری است راه کارهایی که در مسیر این پژوهش به دست آمده است عبارت اند از : حسن خلق ، برقراری عدالت ، ایجاد وحدت و برادری در میان اقشار مختلف جامعه ، امنیت نظامی ، مبارزه با مفاسد ، گسترش فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر ، برخورد با متخلفین ، برقراری دستگاه قضایی ، بهبود وضع اقتصادی ، بالا بردن ایمان مردم و مبارزه و مواد مخدر و…

منابع و مآخذ
1. قرآن.
2. ابراهیمی ، محمد حسین ، ربا و قرض در اسلام ، قم ، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم ، 1372 .
3. ………………………………… ، مدیریت اسلامی ، چاپ دوم ، قم ، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی ، 1379 .
4. الحسنی، ابوالحسن ، حدود خسارت جهان و انحطاط مسلمین ، زمانی ،مصطفی، چاپ سوم ، قم ، انتشارات پیام اسلام ، 1354 .
5. ایروانی ، جواد ، اخلاق اقتصادی از دیدگاه قرآن و حدیث ، چاپ اول ، مشهد ، انتشارات دانشگاه علوم اسلامی رضوی ، 1384 .
6. …………………….. .و دیگران ، فرهنگ روابط اجتماعی در آموزه های اسلامی ، ج2 ، چاپ دوم ، مشهد ، انتشارات دانشگاه علوم اسلامی رضوی ، 1378 .
7. آقا نظری ، حسن ، گلیک حکیم آبادی ، محمد تقی ، نگرشی علمی به هزینه و درآمد دولت اسلامی ، چاپ اول ، قم و تهران ، انتشارات پژوهشکده حوزه و دانشکده امور اقتصادی ، 1382 .
8. بخشایشی، عقیقی، ویرانگری های اعتیاد، چاپ اول، قم،انتشارات شناخت معارف اسلام، 1357 .
9. بند علی ، سعید ، وحدت جوامع در نهج البلاغه برگرفته از آثار جوادی آملی ، چاپ اول ، قم ، مرکز نشر اسراء ، 1380 .
10.حسینی ، هادی ، فقر و توسعه در منابع دینی ، چاپ اول ، قم ، بوستان کتاب قم ، (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی) ، 1381 .
11. حمیدی ، حمید ، مفردات قرآن ، چاپ اول ، قم ، مرکز نشر هاجر ، 1378.
12.دادوئی دریکنده ، حمید رضا ، رشوه و احکام آن درفقه اسلامی ، چاپ اول ، قم ، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم ، 1383.
13.درخشان ، علی حسین ، بقاء و زوال حکومت از منظر امام علی ( علیه السلام )، چاپ اول ، قم ، نسیم ظهور ، 1389 .
14.رسولی محلاتی ، هاشم ، کیفرگناه و آثار و عواقب خطرناک آن ، چاپ هجدهم ، قم ، بوستان کتاب قم ( انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم) ، 1382 .
15. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ، عوامل پیروزی و شکست در جنگ ، www.noorlib.ir ، 1/8/1391 .
16. شریف القرشی ، باقر ، نظام حکومتی و اداری دراسلام ، سلطانی ، عباسعلی ، چاپ اول ، مشهد ، بنیاد پژوهش های اسلامی ، 1369.
17. فاضل لنکرانی ، محمد ، آیین کشورداری از دیدگاه امام علی ( علیه السلام ) ، چاپ اول ، تهران ، دفتر نشر فرهنگ اسلامی ، 1382 .
18. قاروبی تبریزی ، حسن ، النضید ( شرح فارسی برشرح لمعه ) ، ج 10 ، چاپ پنجم ، قم ، انتشارات داوری ، 1415 ه . ق.
19. لک زایی ، نجف ، اندیشه های سیاسی محقق سبزواری ، چاپ اول ، قم ، بوستان کتاب ، (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی قم ) ، 1380 .
20. مزینانی ، محمد صادق ، اندیشه های سیاسی محقق نراقی ، تصحیح شادرخ ، احمد ، چاپ اول ، قم دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری ، 1381 .
21. مصباح یزدی ، محمد تقی ، جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن ، چاپ اول ، تهران ، شرکت چاپ ونشر بین الملل سازمان تبلیغات اسلامی ، 1378.
22. مطهری ، مرتضی ، نهضت های اسلامی درصد ساله ی اخیر ، چاپ اول ،قم ،انتشارات صدرا
23. معین ، محمد ، فرهنگ فارسی معین ، ج 1و2، چاپ اول ، تهران ، انتشارات معین ،1381 .
24. مکارم شیرازی ، ناصر، پیام قرآن ، ج اول ، چاپ هفتم ، قم ، انتشارات دارالکتب الإسلامیه ، 1381 ، ه . ش .
25. …………………………و جمعی از نویسندگان ، تفسیر نمونه ، ج 5 ، چاپ اول ، تهران ، دارالکتب الإسلامیه ، 1374 .
26. موسوی همدانی ، محمد باقر ، ترجمه تفسیر المیزان ، ج17 ، چاپ پنجم ، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه های علمیه قم ، 1374 .
27. موسویان ، عباس ، کلیات نظام اقتصادی اسلام ، چاپ اول ، قم ، نصایح ، 1380 .
28. نراقی ، احمد بن محمد مهدی نراقی ، معراج السعاده ، چاپ هفتم ، قم ، انتشارات وحدت بخش ، 1389 .
29. نصرتی ، علی اصغر ، نظام سیاسی اسلام ، چاپ هشتم ، قم ، مرکز نشر هاجر ، 1383.
30. هاشمی رفسنجانی ومحققان مرکز فرهنگ و معارف قرآن ، فرهنگ قرآن ، ج 24 ، چاپ اول ، قم ، انتشارات بوستان کتاب ، 1389 .
31. هیئت تحریریه مؤسسه ی درراه حق ، برخی از مسائل زندگی ساز اسلامی ، چاپ اول ، قم ، انتشارات درراه حق ، 1356 .
فصل نامه
1. حکیم پور ، محمد ، ره آوردهای اجتماعی نظام لیبرال ـ سرمایه داری ، کتاب نقد ، شماره یازدهم ، 1378.