نعمت شناسی با محوریت سوره الرحمن

استاد راهنما

وجیهه اشرفی

نگارنده

فاطمه عسکری

چکیده

سوره «الرحمن» سوره ای است مدنی و به بیان و شمارش بخش عظیمی از نعمتهای مادی و معنوی خدا و آشنایی با ولی و صاحب واقعی نعمتها و شکر و سپاس آن می پردازد. و نیز به علوم روز مثل نظم عمومی در جهان خلقت و محاسبات دقیق در حرکات کرات آسمانی و گسترش و استقرار زمین بر مبنای نیاز بشر و وجود موجودات در کرات آسمانی و… توجه می کند.

این سوره با رحمت خدا و بیان نعمات الهی شروع می شود و با صفات جلال و جمال و کمال و عظمت الهی و تحسین و تمجید خداوند در برابر خلقت،عظمت و اوصاف والای او،پایان می پذیرد .

 مفسران معتقدند این سوره به طور کلی بیانگر نعمتهای مختلف معنوی و مادی خداوند بر بندگان است که از راه فضل خود ارزانی داشته است ، به طوری که می توان نام این سوره را سوره رحمت،یا سوره نعمت یا (سوره فضل خدا) گذارد و به همین دلیل با نام مبارک «الرحمن» که بیانگر رحمت واسعه الهی است،آغاز شده است و با جلال و اکرام خداوند پایان یافته است و حدود 31 بار جمله «فبای آلاء ربکما تکذبان» که به وسیله آن از بندگانش اقرار بر نعمت های خود می گیرد در آن ذکر شد.

در این سوره  نعمت های خداوند در دو بخش ذکر شده است . بیان نعمت های بزرگ خلقت، تعلیم و تربیت،حساب و میزان، چگونگی خلقت انس و جن، نشانه ها و آیات خداوند در زمین و آسمان است.و در آخر از نعمتهای دنیوی فراتر رفته سخن از نعمتهای جهان دیگر است که با دقت و ظرافت خاصی ریزه کاری های نعمتهای بهشتی اعم از باغها،چشمه ها، میوه ها و همسران زیبا و با وفا و انواع لباسها،و هدف شناخت نعمت ها و توفیق شکرگذاری با ریشه دادن توانایی ها و پرورش استعدادهای انسان است.

کلیدواژه: نعمت،رحمن،نعمت های مادی،رحمانیت

 

فهرست

مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………. 9

کلیـــات………………………………………………………………………………………………………… 10

الف: مباحث مقدماتی………………………………………………………………………………………………………………………. 11

1- تعریف و تبیین مسأله……………………………………………………………………………………………………………. 11

2- ضرورت و اهمیت تحقیق………………………………………………………………………………………………………. 11

3- اهداف تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………. 11

 -4سؤالات تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………. 12

اول: سؤال اصلی:……………………………………………………………………………………………………………………… 12

دوم: سؤالات فرعی………………………………………………………………………………………………………………….. 12

5- فرضیه تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………. 12

6- پیش فرض تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………. 12

7- پیشینه تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………….. 12

8- مفاهیم و متغیرها…………………………………………………………………………………………………………………… 12

9- ساختار تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………… 13

10-روش گردآوری تحقیق…………………………………………………………………………………………………………. 13

ب: مفهـوم شنـاسی…………………………………………………………………………………………. 14

1- نعمت در لغت و اصطلاح………………………………………………………………………………………………………. 14

2- الرحمن در لغت و اصطلاح……………………………………………………………………………………………………. 15

فصل اول…………………………………………………………………………………………………………. 16

الف: اقسام نعمت ها………………………………………………………………………………………………………………………… 17

1- فضیلت سوره الرحمن……………………………………………………………………………………………………………. 17

2- محتوای سوره الرحمن…………………………………………………………………………………………………………… 18

3- گستره رحمت در رحمانیت خدا………………………………………………………………………………………….. 20

4- حقیقت رحمت الهی و ابعاد آن…………………………………………………………………………………………….. 23

اول:رحمت عامه………………………………………………………………………………………………………………………. 23

دوم: رحمت خاصه………………………………………………………………………………………………………………….. 24

فصل دوم………………………………………………………………………………………………………… 25

الف:بیان نعمت های مادی در سوره الرحمن…………………………………………………………………………………. 26

1- نعمت خلقت انسان…………………………………………………………………………………………………………………. 26

اول: مراحل خلقت انسان………………………………………………………………………………………………………… 28

دوم: کیفیت و عظمت وجود انسان……………………………………………………………………………………….. 29

2- آفرینش جن…………………………………………………………………………………………………………………………… 30

اول: خلقت جن……………………………………………………………………………………………………………………….. 32

3- نعمت آفرینش آسمان…………………………………………………………………………………………………………… 33

اول: مفهوم «سماء» و «سماوات» در قرآن و روایات……………………………………………………………. 34

4- نعمت زمین…………………………………………………………………………………………………………………………….. 35

5- نعمت خورشید……………………………………………………………………………………………………………………….. 38

اول: برکات و آثار خورشید در عالم حیات……………………………………………………………………………. 40

6-ماه یک تقویم طبیعی…………………………………………………………………………………………………………………. 42

اول: نعمات ماه و آثار و برکاتش…………………………………………………………………………………………….. 43

دوم:  نظام نور و ظلمت در زندگی بشر…………………………………………………………………………………. 44

سوم: فواید تعدّد فصول و خواصّ شب………………………………………………………………………………….. 46

7- نعمت نجم و شجر………………………………………………………………………………………………………………….. 47

اول: حقیقت تسبیح………………………………………………………………………………………………………………… 49

8- نعمت خرما……………………………………………………………………………………………………………………………… 49

اول: فضیلت خرما و اندام آن………………………………………………………………………………………………….. 52

دوم: نخل، آفرینش تنه و چوب و فوائد آن…………………………………………………………………………… 52

9- نعمت دانه و گیاهان………………………………………………………………………………………………………………. 53

10-نعمت مشرق ، مغرب…………………………………………………………………………………………………………… 57

اول: «مشرقین و مغربین» به چه معناست؟…………………………………………………………………………. 58

11-نعمت دریا…………………………………………………………………………………………………………………………….. 59

اول: دریا، کانون نعمت های الهی…………………………………………………………………………………………… 60

دوم: نعمت لؤلؤ و مرجان………………………………………………………………………………………………………… 62

سوم: نعمت کشتی ها…………………………………………………………………………………………………………….. 63

12-نعمت فنا……………………………………………………………………………………………………………………………….. 64

اول: حقیقت فنا……………………………………………………………………………………………………………………….. 65

دوم: حقیقت تعظیم………………………………………………………………………………………………………………… 68

سوم: ملاک عظمت…………………………………………………………………………………………………………………. 68

13-نعمت وابستگی  انسانها به ذات حضرت حق…………………………………………………………………….. 69

اول: مسدود شدن راه فرار از سلطنت قاهره…………………………………………………………………………. 73

فصل سوم……………………………………………………………………………………………………….. 75

الف: نعمت های معنوی…………………………………………………………………………………………………………………… 76

1- نعمت تعلیم قرآن…………………………………………………………………………………………………………………… 76

اول: جامعیت قرآن………………………………………………………………………………………………………………….. 81

دوم:  شرایط بهره وری بهینه از قرآن……………………………………………………………………………………. 81

2- نعمت بیان………………………………………………………………………………………………………………………………. 83

3- نعمت اقامه میزان…………………………………………………………………………………………………………………… 86

اول: معنای حساب و حسابگری خداوند………………………………………………………………………………… 91

4- حسابرسی به اعمال……………………………………………………………………………………………………………….. 92

5- نعمت جهنم……………………………………………………………………………………………………………………………. 93

اول:  جهنم مظهری از رحمت……………………………………………………………………………………………….. 93

دوم:  گنهکاران از سیمایشان شناخته می‌شوند!…………………………………………………………………… 94

6- نعمت بهشت برین………………………………………………………………………………………………………………….. 99

اول: بهشت روحانی و بهشت جسمانی……………………………………………………………………………….. 103

دوم: نعمت درختان با طراوت……………………………………………………………………………………………… 104

سوم:  نعمت چشمه‌های روان…………………………………………………………………………………………….. 105

چهارم: میوه‌های بهشتی………………………………………………………………………………………………………. 108

پنجم: فرش های بهشتیان…………………………………………………………………………………………………… 108

ششم:دو بهشت دیگر با اوصاف شگفت‌آور!…………………………………………………………………………. 110

هفتم: انار………………………………………………………………………………………………………………………………. 112

هشتم: همسران نیکو خلق و زیبا……………………………………………………………………………………….. 113

نهم: تکیه بر تختها………………………………………………………………………………………………………………… 116

نتیجه…………………………………………………………………………………………………………… 120

منابع…………………………………………………………………………………………. 121