به همت: نجمه السادات ابوالحسنی

پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) می فرمایند: « القَناعَةُ مالٌ لایَنفَدُ » قناعت، ثروتی است تمام نشدنی.
قناعت حالتی است برای نفس انسان که باعث اکتفا کردن آدمی به مقدار حاجت و ضرورت می شود. قناعت یکی از ویژگی های افراد با ایمان و از امتیازات انسان های بافضیلت است.
از مواردی که قناعت در آن بسیار سفارش شده است، ازدواج است. ازدواج یک امر پسندیده است.
اسلام برای این امر مهم و الهی قوانینی را برای مرد و زن تعیین کرده است یکی از این قوانین مهریه است. از حقوق هر زنی در ازدواج و هدیه صادقانه مرد به همسرش است ولی مهریه امروزه جنبه ی چشم و هم چشمی و فخرفروشی پیدا کرده است و به عنوان ضامنی برای بقای خانه و خانواده نام می برند.

« به نام ساده ترین واژه ی سادگی »
سپاس خداوندی که الطاف بیکرانش همه را دربر دارد و همگان بر در و دیوار حیران و سرگشته ی اویند و او در همه جا هست.
وقتی به نظام هستی نگاه می کنیم درمی یابیم که تمام پدیده های آفرینش در عین پیچیدگی و زیبایی از سادگی خاصی برخوردارند یک مورچه را در نظر می گیریم و نگاه می کنیم که چگونه ساده زندگی می کند و در این ها یک نکته به ذهن ما خطور می کند و آن زیستن است زیستن بدون دغدغه، آسوده و توأم با آرامش.
خداوند مهربان برای چگونه زیستن درس های زیادی به ما داده است و انسان هم در زندگی آمال و آرزوهای بسیاری دارد و باید آبی سرد بر روی این شعله ها پاشید تا سرد شود.
قناعت حالتی است برای نفس انسان که باعث اکتفا کردن آدمی به مقدار حاجت و ضرورت است. قناعت صفتی پسندیده و موردِ قبول است و اخبار و روایات بسیاری در مدح آن آمده است.
اسلام عقیده دارد که مسابقه ازدیاد مهریه زندگی را بر مردم سخت می کند و مشکلات بزرگی را برای ملت به وجود می آورد باید با ایجاد تسهیل در امر ازدواج، جوانان را به تشکیل خانواده متمایل نمود تا از هزاران مفاسد اجتماعی و امراض روحی جلوگیری شود.مفهوم قناعت
« القناعه » به اندک اکتفا کردن و راضی بودن از امور گذرنده ی دنیوی است. رضایت به این چیز اندک در حقیقت رضایت از آن چیزی است که خداوند مقرر داشته و رضایت به آنچه خدا داده همان اطاعت خداست و موجب تقرب به اوست.
قناعت دارای دو مرتبه عالی و اعلی است. مرتبه ی نخست راضی بودن به حد ضرورت و کفاف و مرتبه ی دوم رضایت به کمتر از آن است.
قناعت از مکارم اخلاق و از خصایص پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) است، ما نیز به پیروی از آن بزرگوار که اسوه و الگوی ماست باید خود را به این صفت متصف کنیم.

آثار و فواید قناعت
قناعت دارای آثار مادی و معنوی فراوانی است.

1ـ قناعت باعث عزت نفس و سربلندی
همه ی انسان ها خواهان شخصیت، عزت و سربلندی هستند. فردی که دارای مناعت طبع و عزت نفس است در نزد همگان عزیز و سربلند و با همت جلوه می کند.

2ـ قناعت، مال تمام نشدنی و بی نیازی واقعی
فقر و احتیاج چیزی است که همه از آن نفرت دارند، چنان که غنی بودن و بی نیازی مورد علاقه همه است تنها چیزی که موجب بی نیازی انسان می گردد، قناعت و سازگار بودن به اموری است که برای انسان فراهم شده و احتیاجات ضروری او را برطرف می سازد.

3ـ قناعت باعث آسایش خاطر و آرامش روان
آنچه موجب آسایش و راحتی جسم و روح انسانی است، قناعت و بی توجهی به امور مادی دنیاست.

4ـ قناعت باعث حریت و آزادی
قناعت باعث آزادی فکر و روح و استقلال انسانی است، هم چنان که طمع موجب بردگی و خواری انسان است.

طریقه ی تحصیل ملکه ی قناعت
ابتدا تأمل کنی در زحمت و سختی جمع آوری مال و مانع شدن آن و آفات دنیویه ای که برای مال است و حوادثی که دربر خواهد شد.
شحنه ی این راه غارتگر است مفلسی از محتشمی بهتر است
و اگر برای فرزند ذخیره می کنی بدان که خدای تو و فرزندت یکی است کسی که به تو روزی داده به او نیز خواهد داد و اگر برای خودت جمع می کنی پس بهتر است ابتدا عمر خود را معین کنی و به اندازه ی آن جمع کنی.
علاوه بر این تأمل کن و ببین هرچه ذخیره کرده باشی باز در فکر زیادتر می سوزی پس قانع باش و از همه ی زحمت ها آسوده.
پس در سیرت و طریقه ی اعاظم افراد بنی آدم و افراد گرامی و مخلوقات عالم نگاه کن که چگونه به اندکی از دنیا اکتفا نمودند و به قناعت رسیدند و نگاه کن به شیوه و منش مشرکین و کفار از بت پرستان و یهود و نصاری که چگونه در صدد جمع مال بودند.
یقیناً شک نخواهی کرد در این که اقتدا و عمل کردن به افراد صالح و گرامی بهتر است.
و سپس تأمل کن در عزت قناعت و فراغ بال و اطمینان خاطر افراد قانع. و باید انسان در معالجه ی آن کوشش کند راه آن این است که در امر معیشت خود میانه روی کنی و توکل به خدا کنی و اعتماد داشته باشی به کرم و فضل و بخشش خداوند و انسان مطمئن باشد روزی ای که برای او مقرر شده به او خواهد رسید.
و هر شخصی باید در امور مادی به بالاتر از خود نگاه نکند بلکه به پایین تر از خود نگاه کند و در امور دینداری به بالاتر از خود نگاه کند.

نه « اسراف »، نه « بخل »
مدیرت اقتصادی خانه، نیازمند ایجاد توازن در دخل و خرج و به کارگیری عقل و مصلحت به جای هوس و اسراف و تبذیر است.
بخشندگی و سخاوت، تا آن جا ارزشمند است که به اسراف و تبذیر کشیده نشود و قناعت و برنامه ریزی تا حدی پسندیده است که سر از بخل و آزمندی در نیاورد و شناخت مرز این دو، هم دشوار است، هم ضروری!
حضرت امیر (علیه السلام) در سخن حکیمانه ای به رعایت مرزی معتدل میان این افراط و آن تفریط دستور می دهند و می فرمایند:
« کُن سَمحاً و لاتَکُن مُبَذِّراً، وَ کُن مُقَدِّراً و لاتَکُن مُقَتِّراً »
بخشنده باش، ولی نه ولخرج و اسرافکار، و اندازه گیر باش، ولی نه سختگیر و بخیل.

قناعت در مهریه
از آیات متعدد قرآن کریم استفاده می شود که زوج بودن یک اصل کلی در تمام اشیاء اعم از جماد، نبات، حیوان و انسان است.
ازدواج قرارداد رسمی برای پذیرش یک تعهد متقابل جهت زندگی خانوادگی است و ازدواج و تشکیل خانواده از نظر اسلام مهم است سنگ بنای اول حیات جامعه است.
خلاصه ازدواج یک امر پسندیده است که مطابق طبیعت، فطرت، شرع و حفظ بقای نسل بشری است. اسلام برای این امر مهم و الهی قوانینی را برای مرد و زن تعیین کرده است یکی از این قوانین مهریه برای زن است.
مهریه عبارت است از چیزی که در زمان عقد نکاح از طرف مرد به زن داده می شود یا مرد، متعـهد بـه پـرداخت آن می شود. فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم اسلامی، مهریه را هدیه ای می داند

که مرد هنگام ازدواج به زن پرداخت می کند.
مهر ماده ای است از یک آیین نامه ی کلی که طرح آن در متن خلقت ریخته شده و با دست فطرت تهیه شده است. مهر تدبیری است از ناحیه ی قانون خلقت برای بالا بردن ارزش زن و قرار دادن او در سطح عالی تری. مهر به زن شخصیت می دهد، ارزش معنوی مهر برای زن بیش از ارزش مادی آن است.
و هرچه را که بتواند عنوانِ عطیه و هدیه داشته باشد، می تواند موضوع مهریه قرار بگیرد، از قبیل پول، مال، ملک، طلا، نقره، آموزش یک دانش و فن و هنر و آموزش احکام، قرآن و… .
و البته باید کاملاً معین و معلوم باشد و زن و مرد به آن آگاهی داشته باشند و زن و مرد باید با توافق یکدیگر مقدار مهر را تعیین کنند.
قرآن کریم هم با لطافت و ظرافت بی نظیری می فرماید:
« وَآتُواْ النَّسَاء صَدُقَاتِهِنَّ نِحْلَةً… » و مهر زنان را با کمال رضایت به آن ها بدهید… .
دنیای دیدن، دنیای عجیبی است، دیدنی ها بسیار است و انسانِ آزمند و هوسران، هر آنچه را می بیند، می خواهد چشم دریچه ی دل می شود در این میان چشم و هم چشمی آفتِ بزرگی است که از گرفتار شدن تا خلاصی یافتن از آن راهی طولانی و سخت را باید پیمود. تجمل گرایی را می توان به عنوان ریشه ی اکثر موانع ازدواج دانست. چاره ای جز مبارزه جدی با تجمل گرایی و ترویج ازدواج های ساده و کم خرج نداریم.
مهریه زیاد مایه خوشبختی نیست باید با توکل بر خداوند متعال به کم قانع بود و زندگی را از ابتدا به خود سخت نگرفت و این قید و بندهای تجملات و رقابت های چشم و هم چشمی که انسان را گرفتار می کنند از خود دور کرد تا راه رسیدن به مدارج عالی علمی و معنوی و کمال هموار و آسان گردد.

تعیین مهریه تا سقف 110 سکه
آمار بالای زندانیان مهریه حاکی از بازار داغ تحت عنوان مهریه است و خیلی ها به خاطر مهریه های سنگین و عدم توانایی پرداخت آن در زندان هستند.
در ادامه ی بررسی لایحه حمایت از خانواده مقررات جدیدی برای مهریه تعیین کردند که بر اساس آن مهریه تا سقف 110 سکه بهار آزادی طرح جدید مشمول ماده 2 قانون محکومیت های مالی می شود و چنانچه مهریه بالاتر از آن باشد، شرط تمکین زوج مورد نظر خواهد بود.

علل افزایش میزان مهریه در عصر حاضر
1ـ نسیه بودن. 2ـ غلبه روحیات اقتصادی و نگرش های مادی. 3ـ عدم استیفای حقوق کامل زن. 4ـ مهار طلاق و کنترل نوجویی های مرد. 5ـ ارتقای منزلت اجتماعی زن. 6ـ بالا رفتن هزینه و تشریفات ازدواج. 7ـ شروع ازدواج های برون فامیلی. 8ـ کمال یابی زن. 9ـ چشم و هم چشمی. 10ـ تضعیف اعتماد اجتماعی. 11ـ واکنش تاریخی.

کارکردهای منفی افزایش مهریه
1ـ افزایش سن ازدواج. 2ـ تغییر در نوع همسرگزینی. 3ـ کاهش نرخ ازدواج. 4ـ ایجاد خصومت و دشمنی. 5ـ تجمل اجباری زندگی های تصنعی. 6ـ احتمال سوداگری. 7ـ تحت الشعاع قرار گرفتن ارزش های دینی.

قناعت و جهیزیه
ازدواج پسر با دختر به حقیقت گامی است برای ورود به دنیایی جدید و زندگی تازه و نو، هر مقدار این زندگی باصفاتر و جذاب تر باشد، در گرم نگه داشتن پیوند این دو زوج مؤثر است. بدین سان جهیزیه که شامل مجموعه ای از وسایل جدید برای ترتیب زندگی و سر و سامان دادن خانه است، می تواند امری مورد قبولِ اسلام باشد.
پسر و دختری که می خواهند زندگی مشترک و مستقلی را آغاز کنند، باید حداقل وسایل مورد نیاز یک زندگی را داشته باشند وگرنه دچار مشکلاتی می شوند و از طرفی هم باید مسئله ی چشم و هم چشمی کنار گذاشته شود ولی غالب مردم فراموش کرده اند که فقط در فضای یک زندگی ساده و بی پیرایه و با معنویت، عطر صفا و محبت موج می زند و باید این معنا را به خانواده ی عروس و داماد توجه داد که قناعت را از یاد نبرند که اخلاق انبیاء و اولیاء حقیقی محبوب خداوند است و به خانواده داماد گفت که آنچه را خانواده ی عروس به اندازه ی توان و قدرت خود به دنبال دختر فرستادند با چشم عنایت و محبت و با دیده ی قناعت بنگرند تا خدای نخواسته، قدم سرزنش و تحقیر و سرکوفت در سرزمین زندگی وارد نگردد و خانواده عروس هم در تهیه ی جهاز به شأن انسانی، و موقعیت اجتماعی خود و خانواده ی طرف را لحاظ کنند و از طرفی هم از اسراف در این مسئله بپرهیزند که خداوند دشمن مردم مسرف است.

جامعه ی ایران
مسئولیت تهیه ی جهیزیه، با پیشینه ی تاریخی و حمایت گسترده عرفی در اکثر مناطق ایران متوجه خانواده ی عروس می باشد. جهیزیه در جامعه ی فعلی ما به صورت یک سویه، شاخ و برگ برخی حمایت های مالی از جانب خانواده ی داماد را (که در گذشته مرسوم بوده است) از دست داده و برعکس به صورت طلبی از جانب خانواده ی داماد در آمده است.
در حالی که اگر این مسئولیت از اول به عهده ی مرد باشد برعکس در او احساس مسئولیتی که متناسب با روحیات مردانه است ایجاد می نماید کما این که شرع مقدس اسلام این وظیفه را در زمره ی تکالیف مرد قرار داده است.

بهترین پیوند آسمانی
عروسی حضرت علی (علیه السلام) و حضرت فاطمه (سلام الله علیها) یکی از حساس ترین و مهم ترین نمونه های ازدواج اسلامی است.
زیرا پدر دختر، بزرگ ترین شخصیت جهان اسلام، بلکه دنیا و برگزیده خدا بود و دختر، هم بهترین و عاقل ترین و با کمال ترین زنان اسلام و یکی از چهار زن بزرگ بشریت به شمار می رود و داماد هم از حیث اصل و نسب از شریف زادگان عرب بود از جهت علم و کمال و شجاعت بر تمام رجال برتری داشت.
چنین ازدواجی باید با شوکت و تشریفات خاصی برگزار می شد اما با نهایت سادگی انجام گرفت نتیجه ی این ازدواج یازده امام معصوم (علیهم السلام) و محصول این شجره ی طیبه از آن زمان تاکنون هزاران فقیه، دانشمند، حکیم، شاعر، مرجعِ تقلید و انسان های مؤمن است.

نتیجه گیری و پیشنهادات
یکی از اخلاق های پسندیده، قناعت است که باید برای تحصیل آن و به کار بردن آن در زندگی تلاش کنیم و این اخلاق نیکو را در زندگی به کار بندیم تا فواید و اثرات نیکوی آن در زندگی مان شکوفا شود تا هم رضایت خداوند و هم خلق او را به دست آوریم.
و به این نتیجه می رسیم که مهریه زیاد خوشبختی نمی آورد بلکه بسا مایه ی جدایی و کینه و دشمنی نیز می شود و باید به این موضوع پی ببریم که هدف از فراهم نمودن جهیزیه و لوازم اولیه ی زندگی، فقط برای تأمین آسایش و نیاز است نه به منظور تجمل و فخر و خودنمایی!

پیشنهاداتی در این خصوص مطرح می شود از جمله:
1ـ در تعیین میزان مهریه جهت پیشگیری از مشکلات بعدی حد اعتدال رعایت شود نه افراط نه تفریط.
2ـ پرداخت مهریه در آغاز زندگی مشترک، موجب می شود هر کس به اندازه ی توان خود اقدام به تعیین مهر کند و اگر در ابتدا مهریه داده شود به تأمین جهیزیه به خانواده ی عروس کمک شایانی کرده و هم دین خود را سبک کرده و هم به سیره امامان معصوم (علیهم السلام) عمل کرده است.
3ـ جهیزیه نیز در جامعه ی ایرانی مرسوم است و غالباً به عهده ی خانواده ی عروس گذاشته می شود و با توجه به این که عروس و خانواده اش چیزی از مهریه دریافت نمی کنند تا برای خرید جهیزیه مصرف کنند به طور طبیعی خانواده های آماده ی ازدواج را با مشکل رو به رو ساخته است پس بهتر است در تهیه ی جهیزیه هم حد اعتدال رعایت شود و چشم و هم چشمی کنار گذاشته شود.
امیدوارم خدا ما را از مستی مال و مقام و دنیا و شهوات حفظ کند و ما را از سلطه ی شیطان و بندگی درهم و دینار رهایی بخشد و ما را یاری دهد که زندگی مان سراسر نیکویی و زیبایی شود.
« إن شاءالله »

منابع و مآخذ
1. « قرآن کریم »
2. « نهج البلاغه »، مترجم: دشتی، محمد، چ هشتم، ناشر: انتشارات الهادی، چاپ مؤسسه چاپ الهادی، 1385
3. مکارم شیرازی، ناصر، « تفسیر نمونه »، چ بیست و چهارم، ناشر: دارالکتب الاسلامیه، چاپ: چاپخانه گوهر اندیشه، تهران، 1382
4. قرشی، سید علی اکبر، « قاموس قرآن »، ج 1 ـ 2ـ 5، چ یازدهم، ناشر: دارالکتب الاسلامیه، چاپ: چاپخانه حیدری، تهران، 1386
5. « کتاب زنان »، فصل نامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان، سال هفتم، شماره 27، بهار 1384
6. دهنوی، حسین، « گلبرگ زندگی »، ناشر: خادم الرضا، قم، 1387
7. نراقی، احمد، « معراج السعاده »، چ اول، ناشر: تا ظهور، چاپ: قدس، زمستان 1386
8. محمدی ری شهری، محمد، « میزان الحکمه » ناشر: دارالحدیث
9. مطهری، مرتضی، « نظام حقوق زن در اسلام »، چ پنجاهم، ناشر: انتشارات صدرا، چاپ و صحافی: مؤسسه ی چاپ فجر، فروردین 1388
10. انصاریان، حسین، « نظام خانواده در اسلام »، انتشارات ام ابیها، چاپ: باقری، قم
11. قائمی، علی، « نظام حیات خانواده در اسلام »، چ اول، چاپ: شفق، آبان 1363