معصومه مطهری فر:

چکیده

اسراف به معنای تجاوز از حد و زیاده روی کردن است و آن یا از جهت کمیت است که صرف کردن مال است در موردی که سزاوار نیست هرچند به مقدار درهمی باشد و یا از جهت کیفیت است و آن صرف کردن مال است در موردی که سزاوار است ، لکن بیش تر از آن چه شایسته است و از همین رو بعضی صرف مال در موردی که سزاوار نیست را تبذیر گفته اند و  صرف مال را در زیادتر از آن چه سزاوار می باشد ، اسراف دانسته اند . اگرچه تبذیر به معنای        تباه کردن و ضایع کردن مال ، بیش تر رایج است . [1]

آیات قرآن درباره ی نکوهش اسراف و تبذیر و ارزش و جایگاه میانه روی و بهره گیری صحیح از نعمت های الهی به اندازه ای واضح و روشن است که ما به عنوان یک مسلمان به چنین مکتب دقیق و اخلاقی افتخار می کنیم .

در قرآن کریم واژه ی اسراف و مشتقات آن مکرر به کار رفته است ولی در بیست و سه مورد لفظ اسراف استعمال شده است و به طور کلی می توان معانی اسراف در قرآن را به این صورت بیان کرد :

1 . از حد گذشتن در گناه و نافرمانی

2 . از حد گذشتن در انفاق

3 . زیاده روی در خوردن یا مصرف آن چه حلال است .

و آن جا که اسراف با فی استعمال می شود به دو معنا می تواند باشد :

الف) افراط و زیاده روی در کاری

 ب) تفریط و تقصیر در عمل صالح و حق خداوند . [2]

با بررسی در آیات قرآن به این نتیجه می رسیم که در غالب موارد مقصود از اسراف          جنبه های اخلاقی ، عقیدتی و تجاوز از حدود الهی است و تنها در چهار مورد جنبه ی مالی را شامل می شود که با دو آیه ی تبذیر در سوره ی اسراء ، شش آیه می شود . تمام آیات مربوط به اسراف را می توان به طور کلی به دو بخش تقسیم کرد :

الف) اسراف در مال که خود شامل دو بخش : اسراف در مصرف شخصی و اسراف نسبت به دیگران می شود .

ب) اسراف در غیر مال که این نوع نیز شامل دو بخش اسراف در قتل و اسراف در نفس می شود . نمونه ای از این آیات : خداوند در مورد اسراف در مال و انفاق به دیگران          می فرماید : « والذین إذا أنفقوا لم یُسرفوا و لم یقتروا و کان بین ذلک قواما » [3] و در مورد اسراف در غیر مال می فرماید : « قل یا عبادی الذین أسرفوا علی أنفسهم لاتقنطوا من رحمه الله إنّ الله یغفر الذنوب جمیعاً إنّه هو الغفور الرحیم » [4]

در این نوع از اسراف هرگونه تجاوز از حد و مرز و حریم انسانی و ارتکاب هرگونه گناه و عصیان ، اسراف بر نفس به حساب می آید ، اسرافی که از ظاهر گذشته و به اعتقادات و تمام افعال و اعمال و رفتار آدمی نفوذ پیدا کرده است .

و در پایان باید از آثار سوء و پیامدهای نامطلوب و خانمان سوز اسراف سخن به میان آورد چرا که اسراف کردن عملی مخالف ساده زیستی و راهی برای گستردن دام های شیطان است زیرا اسراف موجب زیاده روی و زیاده روی موجب زیاده خواهی می شود و زیاده خواهی هم انسان را به خود مشغول کرده و از یاد خدا غافل می کند . آثار سوء اسراف شامل آثار سوء فردی چون : خشم الهی ، محرومیت از هدایت ، فقر ، هلاکت ، کیفر اخروی و آثار سوء اجتماعی چون : ثروت اندوزی و تکاثـر ، صـرف مـال در راه هوس و اسراف کاری ، حق ناشناسی ، کاهش تولید ، سقوط اخلاقی ،

 ضعف ایمان و خصوصاً اختلاف طبقاتی می شود .

در پایان باید عرض کنیم که اسراف و تبذیر دایره ای وسیع دارد و مصادیق آن متعدد است :

اسراف در اموال عمومی ، اسراف در بیت المال مردم ، اسراف در مواد غذایی ، مسکن ، وسیله نقیله ، آب ، گاز ، برق ، جنگل ، خاک ، … از جمله مصادیق اسراف می باشد .

سخن را با این دعای امام سجاد (علیه السلام) در مکارم الاخلاق به پایان می بریم که فرمودند :

« پروردگارا بر محمد و آل محمد درود فرست و مرا از ارتکاب اسراف باز دار و روزی مرا از تلف شدن حفظ فرما »

ادامه »

سیده مونا حسینی طلبه حوزه علمیه امام جعفر صادق (ع) شاهرود:

چکیده :

به راستي اين سوال براي هر مسلماني كه دغدغه ي دين مداري و پايبندي به قوانين الهي را دارد پيش مي آيد :     )چرا امر به معروف و نهی منکر در جامعه ما مهجور مانده است ؟ ) و نیز چرا مردم جامعه ما در حال حاضر كه سه دهه از انقلاب گذشته است نسبت به اين دو واجب مهم كه ساير واجبات به واسطه ي آن دو اقامه مي شوند آن قدر بي تفاوت شده اند به طوري كه بي حجابي به عنوان نمادي پر رنگ و كاملا مشهود ، بيانگر مهجور ماندن اين دو فريضه است علاوه بر آن گسترش استفاده ي نامطلوب از اينترنت ، ماهواره و سرگرمي هاي حرام مثل رقص و آواز و موسيقي هاي حرام و قمار و مجالس مختلط زن و مرد و نيز رشد و گسترش روز به روز فساد و نا به ساماني هاي اجتماعي و فردي كه شاهد آن هستيم ، همگي بيانگر اين است كه تمام مشكلات جامعه ي اسلامي ما ريشه در ترك اين دو فريضه دارند. ما براي حل مشكلات فردي و اجتماعي خود بايد عوامل مهجور ماندن اين دو فريضه را بررسي كنيم. در این مقاله سعی شده است علتهایی که از زبان خود مردم در این زمینه بیان شده است را بررسی کنیم ازجمله عدم آگاهی نسبت به روشها و مراتب امر به معروف و نهی از منکر ، ترس ، خجالت ، تنبلی ، بی تفاوتی ، و… .

کلید واژه : مهجور – امر – نهی - معروف – منکر – بی تفاوتی

ادامه »

عنوان :

جایگاه معرفت نفس در اخلاق اسلامی

پژوهشگر: مریم شهیدی

چکیده

اخلاق که همان ملکات و هیئات نفسانی و روحی است که باعث می گردد کارهای زشت یا زیبا به آسانی از نفس متخلق به اخلاق خاص نشأت بگیرد ، يكي از اركان سه‌گانه دين اسلام است و به اندازه‌اي اهميت دارد كه خداوند متعال در قرآن کریم ، فلسفه ی بعثت همه ی پیامبران را اهتمام به اخلاق و تهذیب نفس معرفی کرده است .

طریق اخلاقی اسلام که در هیچ یک از کتب آسمانی به ما نرسیده و در هیچ یک از تعالیم انبیاء گذشته و مکاتب فلاسفه و حکمای الهی دیده و نقل نشده ، روشی است که آدمی را از طریق توحید و توجه تام و انحصاری به خداوند سبحان سیر می دهد که سبب می شود بنده ای خالص به بار آید و نتیجه ی آن عبودیت محض خواهد بود .

اگرچه اصل سخن در اخلاق پیرامون نفس و بر محوریت آن است ، اما معرفت نفس بسیار گسترده تر و عمیق تر از اخلاق است و شاید بتوان علیرغم ارتباط نزدیک بین آن دو ، اخلاق را زیر مجموعه معرفت نفس دانست چرا که در موارد بسیاری ، معرفت نفس از اخلاق پیشی می گیرد . یعنی اگرچه در ابتدای مسیر نیاز به اخلاق ضروری است ولی چه بسا ادامه این مسیر پرمخاطره ، فقط از طریق اخلاق ، ممکن نباشد و سالک را متوقف نماید . و این بدان دلیل است که معرفت نفس ، سفری است باطنی که در درون انسان و با شهود لایه های وجودی او انجام می گیرد تا به شهود حقیقه الحقایق برسد . آنگاه انسان در برترین مرتبه ی شهود خود ، فانی از خویش می گردد و در عین فنای خود ، شاهد خویش می باشد و در آخرین مرتبه ی معرفت نفس ، نفس خود را عین ربط و وابستگی به حق تعالی شهود می کند . لذا آنچه مهم اســت طی طول مسیر با ســلامت و مهم تر از آن رســیدن به هــدف است که با معرفت نفس ممکن است اما اخلاق به تنهایی یارای رساندن سالک به هدف نیست .

کلید واژه

اخلاق اسلامی ، نفس ، معرفت نفس ، شهود نفس

عنوان :

بررسی مقایسه ای خواب و رویا در قرآن و روایات

پژوهشگر :

مریم جهانی

چکیده

خواب و استراحت از  بخش های اجتناب ناپذیر حیات هر موجود زنده است . بدین لحاظ ، برای ما انسان ها شناخت چگونگی و آداب مربوط به خواب و استراحت بندگان برگزیده ی الهی ، جالب ، جذاب و درس آموز است .

درباره ی چگونگی و آداب خواب و استراحت و همچنین رؤیا و حقیقت آن روایات متعدد و متنوعی از طریق اهل بیت علیه السلام نقل شده است . این روایات را می توان در چند مورد دسته بندی کرد:

پاکیزگی ، طهارت و قضای حاجت کردن ، رسیدگی کردن به اعمال روز ، قرائت قرآن و دعا در موقع خواب و توجه بیش از پیش به زندگی و روش ائمه و زندگی فردی و اجتماعی ایشان که حاوی نکات آموزنده و تربیتی است ؛ همواره برای انسان های تشنه و شیفته ی کمال و سعادت ، جذاب و پر رمز و راز بوده است.

کلید واژه ها :

خواب ، اضغاث احلام، خواب ، همت ، خواب آمر ، خواب زاجر ، رویای صادقانه ، تحذیر ، خواب های شیطانی ، خواب های رحمانی .

 عنوان : معیارهای تمییز حق و باطل

پژوهشگر:طیبه سادات احمدی

چکیده

از دیدگاه قرآن ، انسان موجودی حق طلب است و گرایش به حق دارد ، کمال گرایی و نقص گریزی در او فطری و طبیعی است . از آنجایی که کمال تنها در حق یافت می شود و باطل چیزی جز نقص نیست ، او به حق گرایش داشته و از باطل گریزان است . از آرزوهای دیرینش بر چیدن بساط ظلم و بیدادگری از جامعه و حکم  فرمایی صلح و آرامش و عدالت در سراسر جهان بوده است؛ این آرزوی مقدس و آرمان بلند ، هماهنگ با سرشت و همسو با فطرت او است به همین دلیل هرگاه برای گروهی از ملت ها زمینه ی قیام یا اصلاح فراهم می شد به مبارزه با حکومت ظلم و جور می پرداخت و حق را یاری می نمود. با توجه به این که ماهیت و ساختار فطریش جویای حق و پیرو حقیقت است باید راه درست را برگزیند و همیشه با حقیقت همراه و همدم باشد و بنابر مسئولیت و هدفی که از خلقت برایش تعریف شده ، باید در درون و برون نفس خویش و با تمسک به حق و مصادیق تعریف شده ی آن با باطل در پیکار و نبرد باشد . گام اول این پیکار ، شناخت معیار حق است . وقتی حق شناخته شد ، باطل نیز خود به خود شناخته می شود . مهمترین ابزارهای این شناخت ، فطرت و وجدان سالم انسانی و فکر و خرد است و مهمترین موانع آن، تبعیت از ظن به جای علم ، تبعیت از هوی ، تکبر ، قساوت قلب ، شخصیت زدگی و… می باشد.

حق نشانه هایی دارد که عبارتند از : مطابقت داشتن با فطرت و خرد و منطق ، ایمان -افزایی ، هم سویی با کلام الله و…

کلید واژه ها

حق ، باطل ، معیار، مصداق ، تمییز، حق جویی، شناخت

عنوان

نقش عدالت زن در تحکیم بنیان خانواده

گردآوری: فاطمه آجودانی*

چکیده

در نظام ارزشی اسلام،خانواده منزلت و قداست ویژه ای دارد و در محیط خانواده زن به عنوان رکن اصلی خانه برای ایجاد محیط آرام و امن الهی و رشد و تربیت فرزندان نقش به سزایی را ایفا می کند. او می تواند با برقراری عدالت، خانواده با ثبات و مستحکمی را ایجاد کند. عدالت در خانواده مستلزم رعایت و انجام وظایف و مسئولیت هایی است که زن در برابر همسر و فرزندان خود دارد مسئولیت هایی که یک زن بایددر برابر همسر خود انجام دهد به سه دسته عاطفی،اخلاقیو مالی می توان تقسیم نمود. مسئولیت هایی که یک زن باید در براب ر فرزندانش رعایت کند را نیز می توان به دو دسته کلی قبل از تولد و بعد از تولد تقسیم نمود که اگر در انجام این وظایف کوتاهی نکند عدالت که همان رعایت حقوق اعضای خانواده است بر قرار کرده و بستری مناسب برای تأمین امنیت و آرامش روانی در خانه و استحکام خانواده خودمهیا ساخته است.

کلید واژه: عدالت، خانواده، تحکیم، حقوق، زن

عنوان

عوامل اجتماعی مؤثربرتحکیم عفّت و حیا درجامعه

محقق: محدثه احمدی

 چکیده

    هر جامعه­اي بر اساس دیدگاه های فکری و فرآیندی که برای زندگی اجتماعی خود تعریف می کند ، فرهنگی را پدید می آورد و روابط اجتماعی داخلی و تعامل  خود با جوامع دیگر را با آن فرهنگ برقرار می نماید .  به عبارت ديگر، فرهنگ به روح  و عوارض ظاهری  دستاوردهاي زندگي اجتماعي انسان‌ها گفته  مي شود . فرهنگ به معناي عام خود شامل دو بخش مادّي و غيرمادّي است . شکل لباس و پوشش ، جزیي از فرهنگ مادي به شمار مي‌رود؛ اما مهم‌ترين عناصر بخش غيرمادي فرهنگ عبارت است از: عقايد، ارزش‌ها، باورها  و شاخصه‌های زندگی و روابط اجتماعی .

در هر فرهنگي برخي از عناصر حالت ويژه‎اي پيدا کرده و به نمادي آشکار براي آن فرهنگ تبديل مي شوند. براي مثال در فرهنگ سرمايه داري سعي در ارائه تبليغات عليه پوشش زنان و حمایت از ترویج برهنگی است و دست اندر کاران فرهنگی اساسا سعي برجدا نمودن زن از حريم عفاف، حیاء  و … دارند به عکس در جامعه ايران يکي از نمادهای فرهنگی، حیا و عفاف است و چون یکی از ارزش‌های اساسی نظام اسلامی است، به یک الگوي رفتاري عام در جامعه  تبدیل شده است .

مهار نمودن خود و تنظیم رفتارها ، افکار و هیجان ها ، از ارکان بنیادین موفّقیت بشر، چه در بعد شخصی وچه در بعد اجتماعی است ؛ چرا که بدون آن نمی توان به اهداف والای انسانی دست یافت . مهار کردن و تنظیم ، از یک دیدگاه به دو بخش بیرونی  و درونی تقسیم می شود و بهترین و مؤثّرترین نوع آن، مهار کردن وتنظیم درونی است و در واقع ، موضوع خودنظم دهی در این نوع آن، معنا می یابد.

یکی از مهم ترین عوامل خودنظم دهی که دین معرّفی می کند، حیاست . از دیدگاه اسلام، حیا در نظام تربیتی انسان ازجایگاه والایی برخوردار است. این صفت در ساختار روانی انسان جایگاه ممتاز دارد و حکایت گر اهمیت فوق العاده آن در موفقیّت انسان است .

ازدیگرفضایل اخلاقی مورد تأکید دراسلام عفّت است . عفت از مهم ترین و ارزنده ترین موضوعات انسانی است که لزوم رعایت آن نه به زمان و مکان بستگی دارد و نه به نژاد و قومیت و ترقی فرهنگ ها وابسته است .

عفاف حالت درونی خویشتن داری از تمام هرزگی ها و بی بندوباری ها است . توجه بسیار آیات وروایات نشان از اهمیّت بی حد وحصر این مسأله در اسلام دارد ؛ چرا که بدون آن ، انسان در مسیر اعتدال قرار نگرفته و به سعادت حقیقی خود نائل نخواهد شد. عفاف ازابعاد وسیعی برخوردار است که حجاب یکی از مصادیق آن می باشد واستعمال عفاف در معنای حجاب از قبیل استعمال لفظ کل در جز آن است.

زیبایی و جمال نعمتی خدادادی است ، عفاف و پاک دامنی و پرهیز از گناه هم شکرانه و زکات این نعمت الهی. چه بسیار آنانند که اسیر چاه زیبایی و گرفتار کمند خویشند ، اما خوب رویان بسیاری در تاریخ  بوده اند که هم مال و جمال داشته اند و هم عفاف و کمال . هرگز مباد که نعمت برای ما نقمت گردد . 

واژگان کلیدی 

حیا ،عفت ، جامعه ، خانواده ، شهوت ، پوشش، فضایل اخلاقی

بررسی گزاره های طبی در قرآن

پژوهشگر: معصومه خداوردی

چکیده

منظور از گزاره در این پژوهش بیان پیام های طبی در قرآن است. خداوند همان طور که درد را آفریده، درمان آن را نیز آفریده است. از آن جا که انسان موجودی دو بعدی (مادی و معنوی) است، قرآن به هر دو بعد توجه داشته و برای جسم و جان، هر دو شفاء است.  طب صحیح طبی است که راهش راه وحی باشد. قرآن مخالف طب نیست بلکه مشوق آن هم است و تمام طب را بنابر روایات در یک آیه خلاصه کرده است « کلوا واشربوا ولاتسرفوا » بخورید و بیاشامید ولی اسراف نکنید.

بیماری های روحی بر اساس طغیان غرایز نفسانی رخ می دهد و چون روح بر جسم احاطه دارد جسم نیز به تبع آن بیمار می شود و برعکس. راه درمان هر یک از بیماری ها به طور صریح و غیر صریح بیان شده است.

این پژوهش ما را به این باور می رساند که طبیب واقعی خداوند است و درمان حقیقی را نیز آفریده و وظیفه ی ما کشف آن در طبیعت است نه دست کاری خلقت.

کلید واژه: گزاره، طب، قرآن، جسم، روح، بیماری

پژوهشگر: معصومه ترشیزی

چکیده

آنچه در این مقاله آمده مباحث مربوط به واژه نفس است مثل رابطه نفس با بدن، روح یا نفس، تزکیه نفس، انحطاط نفس و مراتب انسانی که شامل نفس مطمئنه، امّاره و لوامه می باشد بیان شده است. که شیطان به عنوان عامل بیرونی و نفس امّاره به عنوان عامل درونی گمراهی انسان را سبب می شوند.

با شناخت ویژگی ها و استعدادهای نفس به دنبال تزکیه نفس می رویم تا به آیه شریفه « یا ایّتها النفس المطمئنّه إِرجعی الی رَبِّک راضیةً مرضیةً » برسیم. در تکوین و آفرینش انسان اعجازی که به کار رفته همین است که دارای طبیعتی ذوجنتین است و لذا از قدرت وی در پذیرش رنگ های مختلف نباید غافل بود و رهبری او را در مسیر خاص نادیده گرفت، لذا باید تلاش شود تا انسان در مسیر کمال واقعی قرار گیرد و کمال واقعی انسان هنگامی است که خویشتن را از تنگنای غرور شهوات و لذایذ جسمی بیرون کشیده و گام هایی در راه انسانیت و بالا بردن طبع خود بردارد و با افکاری عالی تر و افقی وسیع تر آشنا گردد.

کلید واژه

نفس ـ روح ـ بدن ـ تزکیه

حقیقت نفس و عوامل موثر بر آن

پژوهشگر: معصومه ترشیزی

چکیده

آنچه در این مقاله آمده مباحث مربوط به واژه نفس است مثل رابطه نفس با بدن، روح یا نفس، تزکیه نفس، انحطاط نفس و مراتب انسانی که شامل نفس مطمئنه، امّاره و لوامه می باشد بیان شده است. که شیطان به عنوان عامل بیرونی و نفس امّاره به عنوان عامل درونی گمراهی انسان را سبب می شوند.

با شناخت ویژگی ها و استعدادهای نفس به دنبال تزکیه نفس می رویم تا به آیه شریفه « یا ایّتها النفس المطمئنّه إِرجعی الی رَبِّک راضیةً مرضیةً » برسیم. در تکوین و آفرینش انسان اعجازی که به کار رفته همین است که دارای طبیعتی ذوجنتین است و لذا از قدرت وی در پذیرش رنگ های مختلف نباید غافل بود و رهبری او را در مسیر خاص نادیده گرفت، لذا باید تلاش شود تا انسان در مسیر کمال واقعی قرار گیرد و کمال واقعی انسان هنگامی است که خویشتن را از تنگنای غرور شهوات و لذایذ جسمی بیرون کشیده و گام هایی در راه انسانیت و بالا بردن طبع خود بردارد و با افکاری عالی تر و افقی وسیع تر آشنا گردد.

کلید واژه

نفس ـ روح ـ بدن ـ تزکیه