نقش رسانه در روابط خانوادگی و تربیت فرزندان

پژوهشگر: نجیبه حقوقی[1]

چکیده

خانواده اساسی ترین نظام اجتماعی از نظر اسلام می باشد و مهم ترین مسئله در این نظام مقدس مسئله ی تربیت فرزندان و روابط خانوادگی می باشد اما در عصر حاضر تأثیر و حضور چشمگیر رسانه دگرگونی هایی در این امر به وجود آورده است و شبیخون گسترده نظام صنعتی نوین به فرهنگ بشری و کارآترین ابزار آن یعنی رسانه های تصویری، به ویژه تلویزیون، نزدیک به دو دهه است که این خط فاصل و این مرز حائل را از میان برداشته است. امروزه در حالی کودک از هجده ماهگی به تماشای تلویزیون می پردازد ـ خصوصاً در غرب ـ و از سه سالگی بیننده معتاد این رسانه تصویری است، که در برنامه های این جعبه جادو، تفاوتی میان کودک و بزرگسال وجود ندارد.

کشتار و خشونت، آدم ربایی و سرقت، برهنگی و  ناهنجاری های اخلاقی و فرهنگی و اجتماعی، ریخته در انواع قالب های نمایشی و تصویری و حتی پیام های بازرگانی، پیوسته در معرض دید کودک و بزرگسال ـ به طور یکسان ـ قرار داد ثمره ی قهری این وضع، ایجاد اختلال و تزلزل در « دوران کودکی » انسان ها، تا سرانجام محو و زوال کامل آن خواهد بود؛ بدین معنی که، تنگ کردن و دگرگون ساختن فضای رشد کودک، محدود کردن و جهت دادن به نشاط و تلاش او، بی توجهی به فضای ذهنی و عدم عنایت به آسیب پذیری کودک در مواجهه با ماجراها، حوادث، داستان ها و کلیه وقایعی که باید از چشم و نظر، ذهن و اندیشه کودک دور بماند، تا سلامت روان و رشد متعادل جسم و روح و عقل او را تضمین کند. زوال « دوران کودکی » یا « افول طفولیت » آسیب اجتماعی بزرگی است که گریبانگیر بشر در جهان متمدن امروز شده است.

 

در حالی که در شرق زمین، خصوصاً در جوامع اسلامی، عنایت به کودک، با توجه به اقتضای جسم و روح او، مقوله ای است که همواره مورد توجه بوده است و حتی دستورات مذهبی و آداب و سنن اجتماعی فراوانی برای صیانت و پرورش او وجود داشته و اکثراً هم رعایت می شده است؛ به عبارت دیگر « طفولیت » و « دوران کودکی » نهادی است فرهنگی و اجتماعی و سرشار از دستورالعمل های مذهبی و سنتی، ولی در تاریخ مغرب زمین تا قبل از ظهور صنعت چاپ و رواج علم و فرهنگ و عصر رنسانس، چنین پدیده ای وجود نداشته است.

بدون شک امروزه تأثیر رسانه در روابط خانوادگی و تربیت فرزندان به طور چشمگیری قابل مشاهده است و نباید از تأثیر رسانه های جمعی بر این مسأله ی مهم و اساسی غفلت ورزید. زیرا دشمنان نتوانستند اسلام را با شمشیر و توپ و تانک و… از بین ببرند و تنها سلاح آنان در حال حاضر رسانه می باشد.

 کلید واژه ها: تربیت، والدین، فرزندان، رسانه، خانواده

………………………………………………………………

[1] - طلبه پایه ی دوم بهمن، مدرسه علمیه امام جعفر صادق (علیه السلام)، شاهرود

مقدمه

تحولات زمان در مسیر توسعه انسانی با شتابی رو به تصاعد، دامنه فناوری اطلاعات را گسترش داده است. رسانه و تبلیغات در جهان معاصر، فرمانروایی بر اندیشه و روح انسان ها را در دست دارد. به حدی که در تقابل میان سنت و مدرنیته، تفاوت میان نسل ها را به سمت دامن زدن به شکاف نسلی پیش می برد. کشور ما نیز از این آسیب مصون نیست و این مشکل خانواده های ایرانی را نیز تهدید می کند. رسانه می تواند هم مقوم اعمال تربیت درست دینی والدین باشد و هم نفی کننده و خنثی کننده اثرات مثبت تربیتی خانواده. لذا رسانه یکی از مهم ترین ابزارهای اثرگذار فرهنگی است و می تواند آینده نسل ها را رقم زند.

لزوم هماهنگی تربیت فرزندان با زمان و تأکید آموزه های دینی بر این اصل بر اهمیت دقت در این مهم می افزاید. به همین دلیل یکی از مهم ترین دغدغه های خانواده در جامعه امروز چگونگی برخورد با نسل جدید در ارتباط با رسانه است. برای برخورد صحیح با این معضل والدین نیازمند اطلاعاتی هستند که پاسخگو شیوه های برخورد و راهکارهای کنترل فرزند در استفاده صحیح از رسانه باشد.

این ضرورت ما را بر آن داشت تا به گردآوری مطالبی در موضوع تأثیر رسانه در روابط خانوادگی و تربیت فرزندان اقدام کنیم. در این تحقیق به مسائل تربیتی و خانوادگی، رسانه های گروهی و تأثیر آن بر کودکان، نوجوانان و حتی پدر و مادر و اثرگذاری آن در ارتباط افراد خانواده با یکدیگر و هم چنین راه حل هایی برای مقابله با تأثیر منفی رسانه بر افراد پرداخته ایم البته نباید در کنار اثرات منفی که رسانه در رفتار انسان ها دارد از اثرات مثبت و سازنده ی آن غافل ماند. بدون شک رسانه دو جنبه ی مثبت و منفی در ارتباط با استفاده کنندگان این ابزار دارد. به دلیل مدت زمان اندگی که در اختیار داشته ایم ممکن است نقص هایی در این تحقیق به چشم بخورد.

از استاد عزیزم سرکار خانم گلی که مرا در این امر کمک کردند نهایت تشکر و قدردانی دارم و از خداوند متعال موفقیت و سلامتی روزافزون برای ایشان خواستارم

 

نتیجـه

تربیت فرزندان و روابط خانوادگی از جمله مهم ترین مسائل جامعه می باشد که چندین دهه ی متوالی است موضوع کودکان، جوانان و رسانه ها در دستور کار کارشناسان قرار دارد و گسترش بیش از پیش رسانه های الکترونیکی و دیجیتالی، نظیر دوره های ظهور و ورود کتاب، مطبوعات، فیلم، رادیو و… باز هم بیم ها و امیدهایی را پدید آورده است. تلویزیون های ماهواره ای نیز که امیدهایی را برای حق انتخاب آزادانه تر و بیش تر و هم چنین تساوی در دسترسی به اطلاعات ایجاد کرده اند، د رعین حال ترس از یکسان سازی ها، سرگرمی های خشونت بارتر، تبلیغات پورنوگرافی، تبعیض های بیش تر بین زن و مرد و یا گروه های اجتماعی، فرهنگ ها و ملت ها را موجب شده اند.

میزان و شدت این بیم ها برای تمام رسانه ها به یک اندازه نیست و بستگی به نوع تولیدات و محصولات، ویژگی ها و خصلت های هر رسانه دارد. محتوای بازی های ویدئویی و رایانه ای به طرز چشمگیر و شدیدی پر از خشونت است که در نهایت منجر به اشاعه ی خشونت، تبعیض، ترس و کاهش همدلی و یا حتی نابودی پردازش های ذهنی، روابط اجتماعی و فرهنگ که برای بشر امری ضروری و اساسی است، می شود.

امیدها و نگرانی ها نسبت به ارتباطات اینترنتی، رایانه ای و فضاهای سیبرنتیک نیز به        نوبه ی خود بر دو دسته است. تمام رسانه های جمعی هم جنبه ی تأثیر مثبت دارد و هم منفی. تاریخ امروز، گواه این امر است که در قرون گذشته، استفاده از وسایل ارتباط جمعی محدود به برگزیدگان و نخبگان جوامع بوده است، اما امروزه فناوری پیشرفت این گونه وسایل، این امکان را برای تمامی انسان ها به وجود آورده که بدون واسطه با دیگران ارتباط برقرار کنند، از افکار و دیدگاه های یکدیگر آگاه شوند و بر یکدیگر تأثیر بگذارند. بنابراین، شاید به جرأت بتوان گفت که امروزه وسایل ارتباط جمعی از جمله نیازهای اساسی و روزمره مردم سراسر جهان به شمار          می روند که هم جنبه ی تأثیر مثبت دارد و هم منفی، اما باید اقداماتی در زمینه ی استفاده از ابزار رسانه ای انجام گیرد که مبادا نظام مقدس خانواده و فضای گرم آن که والدین و فرزندان گرمابخش و انسجام دهنده ی این نظام مقدس هستند فرو پاشیده شود و فرهنگ غرب و افکار شیطانی آنان در زندگی اسلامی رسوخ پیدا کند و باید الگوی رسانه ی اسلامی یافت.

1ـ اکثر رسانه ها ارزش های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی غرب به ویژه آمریکا را توسعه می دهند.

2ـ به فردگرایی، از خود بیگانگی و انزوای افراد کمک کرده و عامل بسیاری از جنایات بوده است. (به خصوص در میان نسل جوان) باعث تنبلی، کسالت روحی و در بسیاری از موارد منجر به امراض روانی شده است.

3ـ عدم توازن فکری، ضایع نمودن وقت با ارزش تحصیلی و تصاویری غیر حقیقی را از مسائل در افراد به ویژه کودکان باعث شده است.

4ـ کشتن حریم های اخلاقی و ضایع کردن محدودیت و ارزش های مذهبی.

5ـ شکاف بین نسل ها و تزلزل در روابط خانوادگی و نظام مقدس خانواده.

6ـ خشونت، ایجاد اضطراب و آشفتگی و نوعی سرگردانی که انسان را از خویشتن خویش دور می سازد و از رسیدن به مقصد نهایی باز می دارد.

7ـ اشاعه ی فساد، توزیع مواد مخدر و تبلیغ و ترویج فرهنگ پوچ گرایی و ینهیلیسم در میان مسلمانان به ویژه جوانان ایرانی.

8ـ آسیب پذیرترین قشر در مقابل رواج فساد و فحشا جوانان و نوجوانان هستند زیرا  شالوده ی فرهنگی آن ها هنور تکوین نیافته و پذیرش فرهنگی بالایی دارند.

9ـ ترویج شرابخواری، قمار و فساد و شهوت رانی و روابط جنسی نامشورع و بر هم زدن رابطه ی دوستی آمیخته با احترام بین عالمان دین و مردم به ویژه جوانان و نیز متلاشی نمودن کانون خانواده و تیره ساختن روابط پدران و مادران با فرزندانشان از جمله اهداف و روش های استکبار جهانی در تهاجم فرهنگی است که از طریق رسانه ها در حال بمباران اعتقادات و روح و روان فرزندان ما است.

البته این موارد تنها بخشی از اثرات منفی رسانه در انسان ها اعم از: کودک، نوجوان و حتی والدین و نوع ارتباط آن ها با یکدیگر می شود.

   منابع و مآخذ

1. اسماعیلی یزدی، عباس، « فرهنگی تربیت »، انتشارات دلیل ما، بهار 1381

2. پستمن، نیل، « نقش رسانه های تصویری در زوال دوران کودکی »، ترجمه ی: طباطبایی، صادق، چ دوم، انتشارات اطلاعات، 1387

3. سعدی پور، اسماعیل، « فرزند من و رسانه »، مرکز امور زنان و خانواده، نهاد ریاست جمهوری، بهار 1387

4. « صحیفه نور »، بیانات امام خمینی (رحمت الله علیه) به مناسبت سال نو و دیدار با هیئت دولت موقت، ج 5، 29/12/1375

5. فرهادیان، رضا، « خانواده و تحول در تربیت »، مؤسسه فرهنگی ـ تربیتی توحید، 1378

6. فیروزی، عباس، « مبانی جنگ نرم و ریشه یابی آن در تهاجم فرهنگی »، شکوفه یاس، بهار 1389

7. « فصلنامه روان شناسی در تعامل با دین »، مؤسسه آموشی و پژوهشی  امام خمینی(رحمت الله علیه)، سال اول، ش 2، تابستان 1387

8. « فصلنامه فرهنگی، اجتماعی و سیاسی فرهنگ پویا »، نشریه دانشجوی دفتر پژوهش های فرهنگی، شهریور 1387

9. قائمی، علی، « اسلام و تربیت دختران »، انتشارات امیری، 1374

10. کلینی، علیرضا، « کامپیوتر مهم ترین ابزار تهاجم فرهنگی »، همایش تهاجم فرهنگی رسالت دانشگاه اصفهان، آذر 1375

11. مظاهری، علی اکبر، « هشدارهای تربیتی »، مؤسسه انتشارات هجرت، اسفند 1378

12. معاونت پژوهش گروه روان شناسی، « تقویت نظام خانواده و آسیب شناسی آن »، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (رحمت الله علیه)، بهار 1388

13. نادری شاهرودی، محمد، « الگوی تربیتی نسل جوان »، انتشارات روحانی، زمستان 1389

14. « نشریه شمیم یاس »، مرکز مدیریت حوزه های علمیه خواهران، سال یازدهم، ش 115، مهر 1391

15. « ویژه نامه شبستان اندیشه »، کتاب تبلیغ دین، معاونت پژوهشی و آموزشی سازمان تبلیغات اسلامی