بررسی اجمالی نصایح اخلاقی لقمان حکیم به فرزندش ازمنظرآیات وروایات

پژوهشگر:زهرانصرتی[1]

چکیده

خداوند درمیان حکمت های لقمان، بخشی از حکمت های او به فرزندش را که ده فراز است، در قرآن در ضمن پنج آیه در سوره لقمان (آیات 13، 16، 17، 18، 19) می آورد که بیانگر ده نصیحت بزرگ و مفهوم عمیق انسان سازی است، و آن ده فراز عبارتند از:

1ـ توحید، 2ـ حسابرسی معاد، 3ـ نماز، 4ـ امر به معروف، 5ـ نهی از منکر، 6ـ صبر و استقامت، 7ـ تواضع، 8 و 9ـ پرهیز از راه رفتن مغرورانه و خوی خودخواهی، 10ـ اعتدال و انضباط در صدا و صوت. به دلیل این که قصد ما از انجام چنین پروژه تحقیقاتی بررسی و تبیین اجمالی نصایح اخلاقی لقمان می باشد لذا بر آن شدیم تا به سومین نصیحت لقمان یعنی نماز بپردازیم که اساس همه ادیان الهی نیز به شمار می رود و هم چنین در ادامه، نصایح اخلاقی دیگر را در ضمن آیات 17، 18، 19 به بررسی و تبیین آن می پردازیم. سومین نصیحت لقمان با عنوان بر پاداشتن نماز مطرح می شود که شامل مطالبی از قبیل اهمیت نماز، توجه به فلسفه و آثار نماز، نقش خشوع و حضور قلب در قبولی نماز و راهکارهای بدست آوردن خشوع و حضور قلب می باشد. چهارمین و پنجمین حکمت امر به معروف و نهی از منکر نام دارد. در این قسمت سعی شده مطالبی نظیر معنی معروف و منکر و اقسام و مراحل آن، آورده شود سپس به ذکر عوامل ترک این دو فریضه الهی پرداخته و نیز به بررسی این که آیا بین امر به معروف و نهی از منکر و آزادی تضاد وجود دارد پرادخته شده است و در آخر، بحث را با راهکارهای عملی کردن این 2 فریضه در جامعه به پایان بردیم در ششمین حکمت که با عنوان صبر و استقامت مطرح شده است مطالبی نظیر اقسام صبر، صبر جمیل، فرازهایی از صبر پیامبر و امامان (علیهم السلام) و پاسخ به یک شبهه مطرح می شود. هفتمین حکمت تواضع نام دارد در این قسمت سعی شده عنوان های زیر آورده شود: معنی تواضع و اقسام آن، نشانه های تواضع، صفات تواضع کنندگان و در آخر راهکارهای عملی

کردن آن در جامعه مطرح شده است. هشتمین و نهمین حکمت لقمان پرهیز از راه رفتن مغرورانه و خوی خودخواهی می باشد که عنوان های زیر را دارا می باشد، تکبر و خود پسندی، ذکر انواع تکبر و راهکارهای مبارزه با تکبر. دهمین و آخرین حکمت اعتدال و انضباط در صدا و صوت نام دارد که مطالبی نظیر معنای اعتدال در صدا و صوت، کنترل صوت از نظر قرآن و… مطرح شده است.

کلیدواژه ها

نصایح ، اخلاق ، لقمان

…………………………………………………….

[1]- فارغ التحصیل سطح دومدرسه امام جعفرصادق(ع)شهرستان شاهرود

فهرست

عنوان                                                                                    صفحه

مقدمه ……………………………………………………………………………………………….1

توحیدو خداشناسی……………………………………………………………………………….2

شاخه های توحید و شرک………………………………………………………………………3

ظلم بزرگ بودن شرک…………………………………………………………………………..3

حساب رسی و حساب گری…………………………………………………………………….4

حساب رسی در آیات وروایات…………………………………………………………………4

امربه معروف ونهی ازمنکر……………………………………………………………………..6

مراحل امر به معروف ونهی ازمنکر…………………………………………………………..7

صبر…………………………………………………………………………………………………..7

ضرورت صبر………………………………………………………………………………………..8

اقسام صبر…………………………………………………………………………………………..9

صبر جمیل چیست؟………………………………………………………………………………9

تواضع وفروتنی…………………………………………………………………………………..10

اقسام تواضع………………………………………………………………………………………10

پرهیز از راه رفتن مغرورانه وخوی خودخواهی…………………………………………..11

اعتدال و انضباط در صداوصوت……………………………………………………………..12

کنترل صوت ازنظرقرآن………………………………………………………………………..13

توصیه امام خمینی در مورد بلند نکردن صدا در شعائر اسلامی……………………14

نتیجـه……………………………………………………………………………………………..15

منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………….16

          مقدمه

        انسان موجودی است که به عنوان اشرف مخلوقات معرفی شده و در هر زمانی نیاز به آموختن یک سری مطالب دارد و جان انسان هر ساعت به لحاظ نیازها و هواها غبار کدورت می گیرد که در این هنگام پند خیرخواهان به منزله آبی است که غبار را شستشو می دهد و مانند نوری است که تاریکی قلب را زایل می سازد و در واقع موعظه کلامی است که به دل نرمی و رقت می دهد و قساوت را از دل می برد.        خشم شهوات را فرو می نشاند، هواهای نفسانی را تسکین، و به دل صفا و جلا می دهد و هیچ کس در هیچ زمانی از موعظه بی نیاز نخواهد بود مخصوصاً اگر این موعظه از جانب شخص بزرگی باشد.

پیامبران و امامان معصوم (علیهم السلام) نیز در هر زمانی و در هر مکانی مردم را پند و نصیحت می کردند و مسلمانان نیز نصایح امامان خود را با جان و دل  می پذیرفتند و آن را به دیگران نیز منتقل می کردند.

    در جامعه امروزی نصیحت ها، مخصوصاً نصیحت های اخلاقی باید توسط اشخاصی در جامعه باشد که قشر جوان و نوجوان آن ها را قبول داشته باشند و هم چنین سخنان آن ها به گونه ای باشد که مردم جذب کلام آن ها شوند و همه مردم کوچک و بزرگ، پیر و جوان، مرد و زن، همه خواهان پذیرفتن نصایح آن ها باشند. 

برای نیل به چنین اهدافی، در این تحقیق نصایح اخلاقی لقمان حکیم مورد بررسی و تفحص اجمالی قرار گرفته است که امید است این تحقیق مورد توجه خوانندگان گرامی قرار گرفته و درپرتوآن به سعادت بزرگ نایل گردند.

نتیجـه

لقمان به مسأله تعلیم و تربیت که هدف انبیاء (علیهم السلام) است بسیار اهمیت می داد، و خود در این راستا، مربی نمونه، و معلم اسوه و آموزگار الگو بود، چنان که در قرآن و احادیث چهره لقمان در همه جا این گونه دیده می شود، و باید از این حکیم الهی این درس بزرگ را آموخت و به مسأله تعلیم و تعلّم و تربیت ارزش فوق العاده داده و آن را در سرآغاز اولویت ها قرار داد.

در مورد نتیجه گیری بهینه در مسأله تربیت، اموری لازم است، در رأس آن ها مهر و محبت، و شخصیت دادن و احترام نمودن به طرف مقابل، نقش بسیار مهمی دارد، به طوری که  ضد آن یعنی خشونت و تندی و تحقیر و بی اعتنایی به او، آن چنان سوء اثر دارد که بهترین سخن تربیت به او مانند کلوخ زدن به سنگ است.

لقمان برای تربیت نفوس از شیوه های مختلف بهره می جست، که می توان گفت بیش ترین آن ها از راه موعظه و پندهای عبرت انگیز و امر به معروف و نهی از منکر بود. موعظه یکی از کاربردترین و عمیق ترین روش برای ارشاد و هدایت است.

امید است که پدران و مادران عزیز بتوانند با شناسایی و به کار بستن راهکارهای تربیت فرزند در زندگی و هم چنین با کمک نصایح اخلاقی لقمان حکیم آینده سازان این مرز و بوم را از خطر هلاکت نجات داده و گامی مثبت در جهت راه سعادت و پیروزی فرزندان خود بردارند.

 منابع و مآخذ

1.      « قرآن کریم »

2.      « نهج البلاغه »، مترجم: دشتی، محمد، چ سوم، ناشر: مؤسسه انتشارات مشهور، چاپخانه: بعثت، 1372

3.      اسکندری، حسین، « آیه های زندگی، آئین بندگی »، ج 8، چ اول، ناشر: انتشارات سروش، 1385

4.      طبرسی، ابوعلی الفضل الحسن، « تفسیر مجمع البیان »، ترجمه آیات، تحقیق و نگارش: کرمی، علی، ناشر: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

5.      مجلسی، محمد باقر، « ترجمه بحارالانوار »، مترجم: کمره ای، محمد باقر، چ دوم، ناشر: اسلامیه، چاپ: اسلامیه

6.       موسوی خمینی، سید روح الله، « صحیفه نور »، (مجموعه رهنمودهای امام خمینی)،  چ دوم، تدوین: سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، ناشر: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، پاییز 1372

7.      شیخ الاسلامی، سید حسین، « گفتار علی (علیه السلام) ترجمه غررالحکم »، چ پنجم، ناشر: انتشارات انصاریان، 1379

8.      محمدی اشتهاردی، محمد، « لقمان و حکمت های ده گانه او در قرآن »، چ سوم، ناشر: موعود اسلام، چاپ: شریعت، تابستان 1383

9.      محمدی ری شهری، محمد، « میزان الحکمه »، مترجم: شیخی، حمیدرضا، چ چهارم، ناشر: دارالحدیث، چاپخانه: دارالحدیث، تحقیق: مرکز تحقیقات دارالحدیث، 1383