روز دوشنبه 96/11/23 مقارن با شهادت حضرت فاطمه زهرا(س) نشستی با عنوان « تحلیل جامعه شناختی جامعه اسلامی بعد از رحلت پیامبر(ص) با تاکید بر خطبه زهرا(س)» با حضور کارشناس محترم جناب آقای دکتر مهدی عباسی استاد دانشگاه و مدرس حوزه ی علوم اسلامی دانشگاهیان شاهرود در مدرسه علمیه برگزار گردید.

آقای دکتر عباسی در ابتدا ی سخنان خود پس از تبریک ایام الله دهه ی فجر و ایام پیروزی انقلاب اسلامی، بیان داشتند که: تحلیل گفتمان تلاش می کند از طریق غیریت سازی و تخاصم هویت خود را بازنمایی کند،لذاموضوعی که در خدمت شما هستم تحلیل گفتار جاهلیت با تکیه بر خطبه های حضرت زهرا(س) در برابر زنان انصار است. ایشان ادامه دادند که: در ابتدا نکته ای درباره ی فواید پژوهش عرض کنم. پژوهش مؤثر و مفید نیازمند یک چارچوب تئوریک و منظم است و متأسفانه یک مشکل اساسی که در جامعه ی دانشگاهی و حوزوی ایران مشاهده می شود، عدم کاربست نگرش نظری نسبت به مسائل، می باشد. ما برای اینکه بتوانیم یک متن را توصیف یا تحلیل کنیم نیاز به یک چارچوب تئوریک داریم چارچوب تئوریک می تواند یک نظریه تحلیلی یا تفسیری یا هرمنوتیک باشد.

نظریه ی تحلیل گفتمان را زبان شناسانی مانند سوسر(sosor) و فیلسوفانی مانند کانت(kant) آفریده و طراحی کرده اند، در حقیقت گفتمان ها شکل می گیرند برای اینکه معناسازی کنند. در این مورد، واژه ی شهید را مثال می زنم آیا واژه ی شهید به تنهایی معنا دارد؟ یک وقت به کسانی که در راه مشروطه کشته می شوند شهید گفته می شود و یک وقت به کسانی که در راه استقلال ایالات متحده کشته می شوند شهید گفته می شود و یک وقت به کشته شدگان جنگ احد شهید گفته می شود .پس برای معنای یک کلمه باید دید که در چه شالوده ای قرار گرفته است اگر از نگاه قرآنی به این واژه نگاه کنید قرآن می فرماید:"به کسانی که در راه خدا جها د کردند شهید گفته می شود” تحلیل گفتمان،این نظام های معنایی را بررسی می کند و تلاش می کند ببیند نظام های معنایی به عناصری که معانی شان شناور است چه هویتی می دهد .در حقیقت گفتمان ها تلاش می کنند از طریق غیرت سازی و تخاصم هویت خود را بازنمایی کنند.

ایشان بیان داشتند که: برای اینکه ما بتوانیم متنی را بررسی کنیم باید زمینه های شکل گیری آن متن را بررسی کنیم .خطبه فدکیه حضرت زهرا (س)یک متن است و ما نمی توانیم با روخوانی آن به یک فهم برسیم،باید ببینیم فاطمه زهرا (س)در این خطبه از چه عناصری استفاده کرده است برای تحلیل این خطبه باید به  دوره حضرت رسول (ص|)برگردیم و گفتمان جاهلیت را باز شناسی کنیم.در گفتمان جاهلیت اصالت مادی وجود دارد و وقتی در جامعه ای اصالت مادی وجود داشت،جامعه تلاش می کند به سود حداکثری برسد.

اگر شما به آیات مراجعه کنید می بینید که قرآن عصر جاهلیت را انکار توحید و معاد می داند.عناصر این جاهلیت چیست؟قوم و قبیله گرایی ،یعنی همه چیز در قبیله شکل می گیرد در این جامعه دختر ننگ شمرده می شود و فقط قبیله رکن شمرده می شود.

 در مقابل آن ،نظریه های اسلام است ،وقتی به دو خطبه حضرت زهرا (س)نگاه می کنیم ،حضرت در مورد توحید صحبت کرده و نکات بسیار جالبی را در مورد یگانگی خداوند مطرح می کند .پس از آن حضرت به مسئله نبوت پرداخته و جایگاه پیامبر را مشخص می کند و سپس زمان حضور پیامبر گرامی اسلام را با زمان رحلت ایشان مقایسه نموده و بیان می دارند که پس از رحلت پیامبر ،دوباره کسانی که حمیت جاهلی داشته اند جامعه را متشنج کرده و آشوب و بلوا به پا کرده اند و دوباره جاهلیت جدیدی را تولید نموده اند.

لذا پس از رحلت پیامبر (ص)کار به جایی رسیده که گویی کلام پیامبر (ص)جدا از سخن خداست و گفته می شود:«کتاب خدا برایمان کافی است»و عملاً معصومیت پیامبر(ص)را انکار می کنند در حالی که اگر به خطبه فدکیه نگاه کنیم حضرت زهرا (س) می فرماید: پیش از آنکه خلقت شکل بگیرد از پدرم به عنوان رسول خدا عهد گرفته شده بود رسولی که تلاشش ،بازگشت انسانها به فطرت توحید و خدا پرستی و معاد بود.

کارشناس محترم ادامه دادند که :در این خطبه حضرت زهرا (س)خیلی زیبا ،ساختار سازی و نظام سازی و هویت سازی می کندو با بیانی خیلی عالی خلق معنا می کند ،توحید و یگانه پرستی را. و با بیان شواهدی جامعه آن زمان را به تصویر می کشد مثلاً حضرت در بخشی از این خطبه می فرماید :شما پیش از رسالت رسول خدا (ص) آبی را می خوردید که شتران شما آن را آلوده کرده اند و در عذاب بودید که زندگیتان هدر نرود.

ایشان در ادامه بیان داشتند که :در خطبه فدکیه حضرت زهرا (س) مسئله ارث را بیان می کنند و این برای خودم سوال بود که چرا حضرت می فرماید،ارث، در صورتی که این،یک هبه بودکه، رسول خدا (ص) به دستور خداوند به حضرت داده بودند . در اینجا شاید بتوان از باب جدل، موضوع را بررسی کرد .شاید چون دیگران کلمه ارث را به کار میبردند،حضرت نیز آیات مربوط به ارث را در خطبه آوردند

نکته مهمی که در موردش می توان تحقیق نمود این است که؛ در زمان بعد از رسول گرامی اسلام(ص) حمیت جاهلی به حدی بود که عمر بن خطاب ،عربها را از اختلاط با عجم ها نهی می کرد و مشکل دیگری که ایجاد کرد نظام طبقاتی بود که در جامعه حکم فرما ساخت.غیر از آن خلفای اول و دوم بدعت های زیادی را به وجود آوردند.مثلا از«والذین »واو را برداشتند تا از حالت خاص بودن خارج شود و عام گردد یا تغییراتی که در اذان دادند یا نماز هایی که خود آنان ابداع نمودند و غیره…و مهمترین آنها نادیده گرفتن مسئله ولایت و امامت حضرت علی (ع)بود که چقدر رسول گرامی اسلام(ص)بر آن تاکید داشتند.

حضرت زهرا (س)دراین خطبه تاکید می کند بروجود امام به عنوان کسی که میتواند این گفتمان ها را اجتهادوترویج وروزآمدش کند.

لذا امام مذهب حنفی می گوید:اگر،5سال خلافت امام علی (ع) نبود ما از خیلی از اصول فقهی عقب بودیم؛مثلاًدر جنگ جمل حضرت دستور می دهد که غنائم جنگی به بازماندگان آنها داده شود.و در جواب اعتراض آنان که گفته بودند در زمان پیامبر (ص)غنائم جنگی را در میان خودمان تقسیم می کردیم .حضرت می فرماید: که ایشان مسلمان بودند البته مسلمانی که فاسدند.

ایشان در پایان سخنان خود را جمع بندی نموده و گفته اند که با تحلیل جامعه شناختی  جامعه اسلامی بعد از رحلت پیامبر (ص) پی می بریم که حمییت جاهلی دوباره بعد از رسول گرامی اسلام(ص) بر جامعه حکم فرما شد.ودر انتها برای مطالعه و تحقیق بیشتر پیرامون این موضوع منابعی را معرفی نمودند.از جمله

1-کتاب «ریزش خواص در حکومت امیر المومنین»نشر معارف اسلامی

2-کتاب سقیفه علامه عسگری

3-کتاب تاریخ ابن اثیر

4-کتاب شرح حدیث جنود ابوجهل

5-کتاب طبقات الکبری محمد ابن سعد

6-کتاب تاریخ حضرت زهرا (س)از داوود اسدی

7-درخشان پرتوی از اصول کافی