بررسي تطبيقي جايگاه و حقوق زن بعثت

در بين اعراب زمان پيامبر(صلي الله عليه وآله و سلم)

پژوهشگر :

زهرا بيگم طباطبايي

چكيده :

      موضوع پژوهشي كه پيش روي شماست تحت عنوان درآمدي بر مقايسه جايگاه و حقوق زن قبل و بعد از بعثت در جامعه ي عرب مي باشد .

      هدف از ارائه ي اين تحقيق ، آشنايي با مقام و مرتبه ي زن در ميان جوامع مختلف از جمله جامعه ي عرب جاهلي مي باشد ، ديگر اين كه اسلام تا چه حد به زن منزلت بخشيد و او را از چه سطحي به چه جايگاهي رساند و در كنار آن روشن تر شدن تعاليم دين مبين اسلام .

      در گردآوري مطالب اين تحقيق از 50 منبع استفاده كردم . روش كار به صورت    كتابخانه اي و از طريق فيش برداري بوده است .

      اصطلاحات كليدي عبارتند از : زن ، بعثت ، حقوق ، جايگاه .

      فرضيه اي كه در پي اثبات آن بودم عبارتست از :آگاهي داشتن به تعاليم اسلام ، نوع رفتار را نسبت به زن در خانه و اجتماع تغيير مي دهد و دين اسلام در جايگاه و حقوق زن تأثير دارد.

      اين تحقيق شامل چهار بخش است : بخش اول كليات ، بخش دوم كه داراي فصل هاي زن در جوامع متمدن و غير متمدن و زن در اديان آسماني قبل از اسلام است ، بخش سوم و چهارم مقايسه ي جايگاه و حقوق زن قبل و بعد از بعثت در جامعه ي عرب مي باشد .

      به طور كلي در جوامع و ملت هاي گذشته زن را از لحاظ خلقت و آفرينش در سطح مرد نمي دانستند و آن طور كه بايد و شايد حقوق زن را به رسميت نمي شناختند و با خود او نيز به مانند شيء مملوك و كالا رفتار مي كردند . اين طرز برخورد مختص جامعه ي عرب نبود بلكه در جوامعي متمدن چون يونان ، روم ، ايران و ديگر جوامع ديده مي شد ، در ميان اعراب آن چه كه اين نوع رفتارها را را آشكارتر نشان مي دهد ، پديده ي وحشتناك زنده به گور كردن دختران بود ، در كتب تاريخي بسيار به اين مطلب اشاره شده كه اعراب به دليل فقر اقتصادي و يا به دليل اين كه دختر مانند پسر قدرت رزم آوري ندارد و يا دليل هاي ديگر او را زنده به گور مي كردند، در قرآن خداوند به اين مهم اشاره كرده آن جا كه مي فرمايد : و إذا بشر أحدهم ..

      نه تنها با دختران رفتار خوبي نداشتند كه با زن در جايگاه مادري نيز رفتار مناسب با شأن او را نداشتند و او را به مانند ظرفي مي دانستند كه فقط براي توليد مثل آفريده شده است .

      از لحاظ حقوقي نيز زنان در ميان اعراب جايگاه شايسته اي نداشتند ، ارث كه به آن ها تعلق نمي گرفت ، مهريه كه نداشتند ، مالك اموال خود نبودند ، در امر ازدواج و طلاق از خود هيچ اختياري نداشتند ، از لحاظ حقوق اجتماعي و سياسي نيز از وضعيت خوبي برخوردار نبودند و خيلي موارد ديگر . . .   .

      وقتي كه پيامبر (صلي الله عليه وآله) در ميان اعراب به پيامبري مبعوث شد در يكي از      ميدان هايي كه خيلي احكام اسلامي ريشه و نموّ پيدا كرد ، در عرصه ي جايگاه و حقوق زن بود كه انقلاب عظيمي در اين زمينه به وقوع پيوست . نوع رفتار پيامبر (صلي الله عليه وآله) با زن و دختر ، جايگاه زنان و دختران را توضيح داد چرا كه پيامبر (صلي الله عليه وآله) نمونه ي كامل رفتار عملي و نظري را داشتند ، از لحاظ حقوقي نيز ، اسلام ، زن را مشمول قانون ارث ، مهريه ، ازدواج و طلاق و . . . گردانيد .

      تعاليم اسلام به حدّي به زن بها داد كه براي بعضي اعراب جاي تعجب و شگفتي داشت ، به هر كدام از اين موارد در جاي خود به طور مفصل اشاره شده است .

      در پايان اميدوارم كه اين پژوهش بتواند تا اندازه اي پرده ي ابهام را از اسلام و تعاليم اسلام در اين زمينه كنار بزند و باعث درخشش بيش تر آن شود .

      نتيجه

      يكي از مسائلي كه در عصر كنوني خيلي در مورد آن بحث مي كنند و شبهاتي را در اين زمينه به ذهن كساني كه آگاهي كافي ندارند ، القاء مي كنند ، موضوع زنان و حقوق آنان است كه منتقدان اسلام و تعاليم اسلامي خيلي در اين زمينه ، شبهاتي ايجاد كرده اند كه چرا اسلام به زن آن طور كه بايد بها نداده ؟ چرا مثلاً حق طلاق را به مرد داده ؟ چرا براي زن مهريه قرار داده و خيلي چراهاي ديگر .

      از آن جا كه اسلام از جزيره العرب سرچشمه گرفت و ابتدا در ميان اعراب رواج پيدا كرد ، بعضي از منتقدان اين طور عنوان مي كنند كه تعاليم اسلام بيش تر در همان زمان موضوعيت داشته و ديگر نمي توان اين مسائل را به عصر كنوني سرايت داده . آن چه كه در اين تحقيق به آن رسيديم عبارت است از :

      1 . اسلام و تعاليم ارزشمند آن در همه ي زمان ها ، مكان ها موضوعيت دارد .

      2 . شبهاتي كه در مورد اسلام و ارزش هاي اسلامي در مورد زنان وارد مي كنند ، قابل قبول نيست .

      3 . زنان قبل از اسلام در جامعه ي عرب از جايگاه و حقوق مناسب در شأن خودشان برخوردار نبودند .

      4 . رهبر و بالاترين مقام اين دين كه خود پيامبر (صلي الله عليه وآله) است ، بهترين رفتار را با زنان و دختران داشتند و ديگران را هم تشويق به اين كار مي كردند .

      5 . در قرآن كه كتاب آسماني اسلام است در خيلي موارد از حقوق زنان دفاع شده است .

      6 . طبق ارزش هاي اسلامي زنان در اجتماع مي توانند حضور فعال داشته باشند همان طور كه مردان شركت مي كنند .

      7 . در امر ازدواج و تشكيل خانواده نه تنها زن از ابتدا حقوقي دارد كه بعد از آن در خانواده نيز حقوق مختص به خود دارد و مرد نمي تواند متعرضْ به حقوق او شود .

      8 . مهم ترين مطلب اين كه زن همتاي مرد است و هيچ فرقي با او ندارد مگر در تقوي و اين مورد بسياري از نظريات خرده گيران را از بين مي برد چرا كه آن ها اين طور بيان  مي كردند كه اسلام چنين فرموده : زن از مرد ضعيف تر است ، جنس دوم است و . . .   .

      منابع و مآخذ

      1 . « قرآن كريم »

      2 . بانگي پور فرد ، امير حسين ، « آيينه زن (مجموعه موضوعي سخنان مقام معظم رهبري ) » ، نشر طه ، چاپ سپهر

      3 . مكنون ، ثريا ، صانع پور ، مريم ، « بررسي تاريخي منزلت زن از ديدگاه اسلام » ، مركز چاپ و نشر سازمان تبليغات اسلامي

      4 . اكبري ، محمود ، « براي ريحانه » ، نشر گلستان ادب ، چاپ ياران

      5 . انصاريان ، حسين ، ويرايش ظهيري ، علي اصغر ، « بر بال انديشه » ، انتشارات دار العرفان ، چاپ نيايش

      6 . پارسا ، طيبه ، « پوشش زن در گشتره ي تاريخ » ، انتشارات احسن الحديث ، چاپ سپهر قم

      7 . سالم ، عبدالعزيز ، ترجمه صدري نيا ، باقر ، ويراستر : طاهري ، فرهاد ، « تاريخ عرب قبل از اسلام » ، چاپ شركت انتشارات علمي و فرهنگي

      8 . گوستادلوبون ، ترجمه فخر داعي گلپايگاني ، سيد محمد تقي ، « تمدن اسلام و عرب » ، انتشارات افراسياب

      9 . طباطبايي ، سيد محمد حسين ، « تعدد زوجات و مقام زن در اسلام » ، انتشارات آزادي ، چاپ مهر

      10 . طباطبايي ، سيد محمد حسين ، ترجمه موسوي همداني ، سيد محمد باقر ، « تفسير الميزان » ، كانون انتشارات محمدي

      11 . مكارم شيرازي ، ناصر ، « تفسير نمونه » ، جلد 17 و 3 ، انتشارات دار الكتاب اسلاميه ، چاپ مدرسه اميرالمؤمنين 

      12 . جليلي ، محمد رضا ، ويراستار عالي عباس آباد ، يوسف ، « جايگاه زن در خانواده و اجتماع در اسلام و يهوديت » ، چاپ ديبا

      13 . « جايگاه زن در انديشه امام خميني » ، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني

      14 . خامنه ، سيد محمد ، « حقوق زن ( مقايسه حقوق بشري و مدني زن در اسلام و اعلاميه حقوق بشري ) » ، شركت انتشارات علمي و فرهنگي

      15 . حكيم پور ، محمد ، « حقوق زن در كشاكش سنت و تمدن » ، انتشارات نغمه نو انديش ، چاپ ايران

      16 . نوري ، يحيي ، « حقوق زن در اسلام و جهان »

      17 . صدر ، حسن ، « حقوق زن در اسلام و اروپا » ، انتشارات امير كبير ، چاپ چهارم

      18 . زيبايي نژاد ، محمد رضا ، سبحاني ، محمد تقي ، « درآمدي بر نظام شخصيت   زن »

      19 . حقاني ، حسين ، « درس هايي از مكتب اسلام » ، زير نظر هيئت تحريريه قم

      20 . محمودي ، عباس علي ، « زن در اسلام » ، انتشارات خير خواه

      21 . جوادي آملي ، ويرايش لطيفي ، محمد ، « زن در آيينه ي جلال و جمال » ، انتشارات اسوه

      22 . جمعي از خواهران طلبه حوزه هاي علميه ، « زن از ديدگاه اديان و مكاتب » ، انتشارات نصايح ، چاپ اعتماد

      23 . نافعي فرد ، كريم ، « زن از ديدگاه اسلام و تمدن غربي » ، نشر عابد

      24 . سبحاني ، جعفر ، « فروغ ابديت » ، مؤسسه بوستان كتاب قم ، چاپ دفتر تبليغات اسلامي

      25 . دهخدا ، علي اكبر ، « فرهنگ دهخدا » ، زير نظر دكتر محمد معين ، تهران ، چاپ سيروس

      26 . عميد ، حسن ، « فرهنگ عميد » ، مؤسسه انتشارات امير كبير

      27 . معين ، محمد ، « فرهنگ معين » ، انتشارات معين

      28 . كمالي ، سيد علي ، « قرآن و مقام زن » ، انتشارات اسوه

      29 . محمدي نيا ، اسدا… ، « گزيده اي از بهشت جوانان ( آن چه بايد يك مرد و زن بدانند ) » ، انتشارات سبط اكبر ، چاپ مهديه

      30 . مطهري ، مرتضي ، « مسئله حجاب » ، انتشارات صدرا

      31 . مطهري ، مرتضي ، « نظام حقوق زن در اسلام » ، انتشارات صدرا

      32 . انصاريان ، حسين ، « نظام خانواده در اسلام » ، انتشارات ام ابيها ، چاپ باقري

      33 . پاينده ، ابوالقاسم ، « نهج الفصاحه » ، انتشارات جاويدان ، چاپ 21

            * مجلات

         فصلنامه پويا ، شماره اول ، نشريه دانشجويي دفتر پژوهش هاي فرهنگي  

      ماهنامه شميم ياس ، شماره 48 و 44 ، ماهنامه اجتماعي ، سياسي ، فرهنگي