اشتغال زنان از منظر اسلام

پژوهشگر: زهرا پیوندی

چكيده

 زنان به عنوان تشكيل دهنده نيمي از جمعيت جوامع در توسعه و سرنوشت جامعه سهيم مي باشند, دين اسلام كه دين همه جانبه و در امور مختلف صاحب نظر، اين مسئله را فراموش نكرده و سخنان گوهرباري در اين باره بيان فرموده است.

در اسلام زن همچون مرد از شخصيت كاملي برخوردار می باشد و درهويت انساني ميان زن و مرد تفاوتي نيست. قرآن طينت و سرشت آن را هم جنس مرد مي داند و هيچ تفاوتي در خلقت زن و مرد وجود ندارد. هر يك داراي خصوصيات انساني مشترك می باشند و در عين حال دارای تفاوت هاي جسماني و رواني، بگونه ای كه هر دو شاهكار خلقت اند و آفرینش آن ها بر پايه حكمت و هدف الهي استوار است .

اسلام همان حقوقي كه براي مرد قائل بوده است، متناسب با توانايي ها و روحيات زنان براي وي نيز قائل شده است. اهميت نقش و مشاركت زنان در عرصه هاي مختلف توسعه بر كسي پوشيده نيست و علاوه بر توسعه، نيازها و بكار گيري دانايي و استعدادهاي زنان خود عاملي است در روي آوردن آنان به اشتغال. كسب عزّت فردي، اجتماعي، بالارفتن قدرت اعتماد به نفس و امرار معاش در خانواده هاي بي سرپرست نيز هر يك می توانند در اين باب موثر باشند.

درنتيجه زنان اين نقش ها را بايد با نقش همسري و مادري كه در دين مبين اسلام حائز اهميت است همراه نموده که اين مسئله نياز به برنامه ريزي دقيق و مبتني بر دستورات الهي دارد تا زنان بتوانند در كنار نقش هاي خانگي، نقش هاي اجتماعي، اقتصادي و … خود را ايفا نمايند و با كم كردن از كميّت ساعات حضور در منزل بر كيفيت آن بيفزايند چرا كه توجه به همسر و فرزندان از نظر اسلام اهميت بسياري دارد و به همين دليل اين دين الهي نيكو شوهر داري را جهاد زن مي داند و بهشت برين را زير قدوم مادران بيان مي کند.

علاوه بر اين مسائل با توجه به رشد فرهنگي، علمي و ارتقاء سطح تحصيلي زنان و به تبع آن روي آوردن به اشتغال در برخي موارد و بالعكس تأثيرات اشتغال بر رشد يا ركود فرهنگ، ارتقاء سطح اخلاق و …، هر يك از زن و مرد مي بايست اخلاق حضور در محل كار كه همان اصول اسلامي مي باشد را رعايت كنند، من جمله: داشتن پوشش كافي و غير محرك، عدم نگاه و سخنان شهوت انگيز، توكل و خود را در حضور خدا احساس نمودن و … .

كتاب آسماني قرآن، تفاسیر، منابع روايي چون بحارالانوار، اصول و فروع كافي، وسائل الشیعه، مستدرک الوسائل، نهج البلاغه و ديگر كتبي كه در باب زن و مسائل مربوط به زن و خانواده و … به رشته تحرير درآمده اند در پيشبرد تحقيق حاضر كمك زيادي نموده و مسائلي چون جواز اشتغال و ضرورت اشتغال زنان و فوايد و مشكلات آن را جواب گو بوده اند.

اين تحقيق كه برخاسته از نظرات آخرين دين الهي است تمام جوامع و كل بشريت اعم از زن و مرد را در بر مي گيرد، به گونه ای که اين دو جنس در كليه رفتار خود در پيمودن مسير حركت، لاجرم به هم وابسته و گاهاً پيوسته مي باشند پس به دور از هر گونه شائبه ای مي توان بيان داشت كه تحقيق در مورد اشتغال زنان بطور مستقيم و غير مستقيم مي تواند آگاهي هايي را نيز در مورد اشتغال مردان بيان نمايد .

واژگان كليدي اين تحقيق عبارتند از: اشتغال یا كار و خانواده.

ادامه مطلب :

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                      صفحه

 

 مقدمه                                                                                                       ١

بخش اول : کلیات (طرحنامه)

علل انتخاب موضوع                                                                                   ٥

تازگی و ویژگی موضوع                                                                              ٥

اهمیت موضوع و ضرورت لازم برای ارائه موضوع                                                ٦

پیشینه موضوع                                                                                        ٧

طرح مسئله                                                                                            ٧

اهداف و فواید تحقیق                                                                                ٨

روش تحقیق                                                                                          ٨

تعریف مفاهیم و اصطلاحات کلیدی تحقیق ( کلید واژه )                                    ٨

ساختار و محدوده تحقیق                                                                          ٩

مشکلات و موانع تحقیق                                                                           ١٠

بخش دوم : جواز اشتغال زنان

فصل اول : تساوی مردان وزنان در گوهر انسانی                                                   ١٣

آفرینش اصیل زن                                                                                 ١٦

زن و آزادی او در منطق وحی                                                                 ٢٠

فصل دوم : اطلاق سفارش به کار برای مردان و زنان و حق مالکیت زنان                    ٢٥

قرآن و استقلال اقتصادی زن                                                                   ٢٥

نمونه هایی از مشارکت زنان در اجتماع                                                      ٢٦

نقش زنان در جنگ                                                                             ٢٧

بخش سوم : ضرورت اشتغال زنان

فصل اول : تناسب برخی کارها با روحیات زنان                                                 ٣٠

تفاوت های طبیعی, واقعیتی حکیمانه                                                       ٣١

فصل دوم :  نیازهای خاص زنان                                                                   ٣٦

بخش چهارم : اشتغال و خانواده

فصل اول : اهمیت خانواده                                                                          ٣٩

فصل دوم : تعارض نقش ها                                                                        ٤٢

بخش پنجم : اشتغال زنان و محیط کار

فصل اول : آداب حضور زنان در محل کار                                                       ٤٩ 

انواع ارتباط                                                                                     ٥٢

١- ارتباط غیرکلامی                                                                    ٥٢

١- ١چهره                                                                          ٥٢

٢- ١حرکت اندام                                                                  ٥٣

٣- ١پوشش                                                                        ٥٤

کیفیت پوشش زن در کلام معصومین- علیهم السلام-                       ٥٥

شروطی برای حجاب                                                       ٥٨

٤- ١شیوه سخن گفتن                                                          ٥٨       

 ٥- ١نگاه                                                                            ٥٩             

٦- ١مکان خلوت با حضور جنس مخالف                                     ٦١

٢- ارتباط کلامی                                                                             ٦٢

فصل دوم : مشاغل نامتناسب با توانایی ها و روحیات زنان                                 ٦٣

بخش ششم : فواید اشتغال زنان

فصل اول : تهذیب اخلاق                                                                        ٦٧

فصل دوم : بکارگیری نیمی از نیروی کار جامعه                                            ٦٩

فصل سوم : سایر جنبه ها و آثار اشتغال زنان                                                ٧٢

بخش هفتم : آفات اشتغال زنان و راه های رفع آن

فصل اول : آفات اشتغال زنان                                                                   ٧٥

کاهش نظارت بر فرزندان                                                                  ٧٦

تحمیلی طاقت فرسا بر زنان                                                               ٧٧

اختلافات خانوادگی و سست شدن کانون خانواده                                      ٧٨

اشتغال زنان و مسئله بیکاری                                                             ٧٩

وقفه در برنامه ریزی های فردی- اجتماعی                                            ٧٩

اذیت و آزار جنسی زنان                                                                   ٨٠

فصل دوم : راه ها ی رفع آفات اشتغال زنان                                                 ٨٤

نتیجه                                                                                                   ٨٧

فهرست منابع و مؤاخذ                                                                             ٨٩

 

مقدمه

 آن هنگام كه آداب و رسوم غلط و تعصبات خشك از هر سو بيداد مي كرد، دين مبين اسلام با ظهور خود حيات تازه اي به زنان بخشيد و به آنان منزلتي والا و شرافتي عظيم  عطا نمود, آن ديني كه زنان را همانند مردان در گوهر وجودي و در انسانيت يكي مي داند و هر يك را داراي خصوصياتي يكسان و درعين حال متفاوت معرفی می کند، تفاوتي كه ناشي از ديدگاه دو گانه نیست بلكه عين حكمت و عدالت می باشد.

آن چه اسلام به زنان عرضه داشت اين بود كه زنان را همانند مردان پيكره جامعه انساني معرفي نمود و بر نظرات، عقايد و استعدادها و كارهاي او ارزش نهاد.

 در اسلام زنان همچون مردان در همه مسائل از جمله مسائل اجتماعي پايگاه و جايگاه مناسبي را يافتند و طبق مسلّمات قرآني و حديثي مسئوليت هاي اجتماعيِ بسياري، بطور يكسان متوجه هم زنان و هم مردان گرديد.

از جمله اجازه كسب مال و استقلال زن در حفظ آن را این گونه بیان می فرمايد:      « لِلرِّجالِ نَصيبُ مِمَّا اكْتَسَبُوا وَ لِلنِّساءِ نَصيبٌ مِمَّا اٌكْتَسَبْنَ … » مردان را از آن چه كسب    مي كنند و به دست مي آوردند بهره اي است و زنان را از آن چه كسب مي كنند و به دست مي آورند بهره اي است … (نساء٣٢) .

 

٢
 
در طول تاريخ و زمان حضرات ائمه- عليهم السلام– اشتغال زنان، مسلم و بديهي بوده و هیچ مخالفتي با خود مسأله صورت نگرفته و لذا استدلال قوي بر جواز اصل اشتغال زنان داريم.

و همچنين روايات متعددي مبني بر شاغل بودن زنان در زمان معصومين- عليهم السلام - در دست است كه اين روايات شغل هايي از قبيل كشاورزي، دامداري، توليداتِ عطر، تجارت و اجاره املاك و … را معرفي مي نمايد. روشن است موارد مذكور موضوعيت نداشته و ممكن است در زمان هاي ديگر شغل هاي ديگری جايگزين شود. 

انگيزه ضرورت اشتغال زنان بعضي مثبت و بعضي منفي و بعضي ديگر خنثي است. مشاركت اقتصادي زنان براي تأمين نيازهاي خانواده در شرايط فقر و ركود اقتصادي و احياناً درصورت ناتواني همسر از دسته اول و كسب درآمد به دنبال مادي گري و حرص وطمع از دسته دوم به حساب مي آيد. بعضي انگيزه ها نیز بينابين است كه كليّتشان درست مي نمايد. مثلاً تعدادي از خانم ها براي كسب عزّت نفس و احساس استقلال و … به كار بيرون از منزل مي پردازد كه في نفسه منفي نيست اما بايد بررسي كرد منشأ اين امر يك طرز تفكر اشتباه و بي ارزش نمودن جهاد زن در قالب خانه داري مادري و …  نباشد .

مادري ، همسري و اصالت خانواده مسايل بسيار مهمي است كه بايد در سياست -گذاري ها بدان توجه شود. چرا كه اولاً زنان اولين كساني اند كه افتخار آموزگاري بشر را  برعهده گرفته اند و دامانشان كانون شكل گيري تمام فضيلت ها ست و با عطوفت و صبر در برابر تربيت فرزند، بهترين و سازنده ترين نقش تربيتي را بر عهده دارند.

و ثانیاً همان گونه كه خانواده بر سلامت جامعه مي گذارد جامعه نيز بطورمستقيم   تأثيرگذار برخانواده ها خواهد بود. اين همان نقطه اتكايي است كه توجه بيشتري را مي طلبد, اشتغال مي تواند بر سلامت خانواده تأثير گذاشته، روح و روان آن را تحت فشار قرار دهد و زناني كه نياز به آرامش دارند تا بتوانند آرامش دهنده همسر و فرزندان خود باشند با عدم رعايت برخي اصول و قوانين در بر هم زدن سلامت خانواده تأثير گذار خواهند بود.

  در اين تحقيق سعي بر آن شده است تا از جواز اشتغال زنان، ضرورت آن، چگونگي رفع تعارض نقش ها، اشتغال و محيط كار، فوايد و مفاسد آشكار و پنهان اشتغال و راه هاي رفع آن با توجه به قوانين الهي سخن به ميان آيد زيرا هيچ كلامي گوهر بارتر و حكيمانه تر از آيات وحي و احاديث ناب الهي نمي تواند رهگشاي ما باشد.

اميد است اين نوشتار بتواند براي بانوان روشن كننده برخي مسائل قرار بگيرد.

 

فهرست منابع و مآخذ

 کتب:

- قرآن کریم ، ترجمه مهدی الهی قمشه ای .

- امام علی علیه السلام ، نهج البلاغه ، مترجم محمد دشتی ؛ قم ، انتشارات نسیم حیات ، چ ٢ ، زمستان ١٣٧٩.

- امام صادق علیه السلام ، مصباح الشریعه ؛ مؤسسه الاعلمی للمطبوعات ، چ اول ، ١٤٠٠ ه ق .

 - آیت اللهی ، زهرا ؛ زن و خانواده، ج١ ؛ تهران ، روابط عمومی شورای فرهنگی اجتماعی زنان ، ١٣٨١ .

- … ؛ … ، ج٢؛ … .

- انصاریان ، حسین ؛ نظام خانواده در اسلام : سخنرانی های استاد حسین انصاریان ؛ قم ، ام ابیها ، چ ١٣ ، تابستان ١٣٧٩ .

- تقوی ، رضا ؛ تأملات فرهنگی ؛ تهران ، مولف ، زمستان ١٣٨٤ .

- تقوی ، ضیاء ؛ درآمدی بر شناخت مسائل زنان : ( تهیه از مجموعه کتاب های مجله پیام زن / ٥ ) ؛ موسسه بوستان کتاب قم ، نشر دفتر تبلیغات اسلامی ، چ ٢ ، ١٣٨١ .

- جُرّّ ، خلیل ؛ فرهنگ عربی- فارسی لاروس ، ج ١ : ترجمه المعجم العربی      الحدیث …،  مترجم حمید طبیبیان ؛ تهران ، امیرکبیر ، ٢جلد ، ٦٥-١٣٦٣ .

- … ؛ … ، ج٢ ، … ؛ … .

 - جمیلی ، سید ؛ سفارشات پیامبر اکرم ( ص ) به دختران و زنان ؛ ترجمه و تخلیص سید مهدی شمس الدین ؛ دارالفکر ، ١٣٧٧ .

- جوادی آملی ، محمد تقی ؛ حق و تکلیف در اسلام : ( سلسله بحث های فلسفه دین) ؛ قم ، اسراء ، ١٣٨٤ .

- دفتر مطالعات و تحقیقات زنان ؛ کتاب زنان : شماره ٢٠.

- زیبایی نژاد ، محمد رضا و محمد تقی سبحانی ؛ درآمدی بر نظام شخصیت زن در اسلام : ( بررسی مقایسه ای دیدگاه اسلام و غرب ) ؛ دفتر مطالعات و تحقیقات زنان ، چ ٤ ، مرداد ١٣٨٣ .

- شبّر ، سید عبد ا… ؛ اخلاق : ( ترجه کتاب الاخلاق ) ، مترجم محمد رضا جباران ؛ قم ، هجرت ، چ٦ ، ١٣٨٠ .

- صدوق ؛ ثواب الاعمال ؛ قم ، شریف رضی ، چ ٢ ، ١٣٦٤ ه ش.

- طباطبایی ، سید محمد حسین ؛ ترجمه تفسیر المیزان ، ج١٥ ، مترجم سید محمد باقر موسوی همدانی ؛ قم ، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ٢٠جلد ،١٣٦٣ .

- طبرسی ، ابو علی الفضل بن الحسن ؛ ترجمه تفسیر مجمع البیان، ج٢٥ ، مترجمان سید ابراهیم میر باقری و … ، ٢٧جلد ؛ تهران ، فراهانی ، چ اول ، ٦٠ – ١٣٥٠ه ش .

- عاملی ، حر ؛ وسائل الشیعه ، ج٢٠ ؛ قم ، مؤسسه آل البیت ، ٢٩جلد ، چ اول ، ١٤٠٩ ه ق.

- عمید ، حسن ؛ فرهنگ عمید ، انتشارات موسسه امیرکبیر ، تهران، ١٣٦٠.

- فضل الله ، محمد حسین ؛ زن از نگاهی دیگر ، مترجم مجید مرادی ، تهران ،      امیر کبیر ، ١٣٨٣ .

- کلینی ؛ کافی ، ج ٤ ؛ تهران ، دارالکتاب الاسلامیه ، ٨جلد ، چ ٤ ، ١٣٦٥ ه ش .

- … ؛ … ، ج ٥ ؛ …. .

 - مجلسی ، محمد باقر ؛ بحار الانوار ، ج ٨ ؛ لبنان ، مؤسسه الوفاء بیروت، ١١٠ جلد ، ١٤٠٤ه ق.

- … ؛ … ، ج١٤ ؛ … .

- … ؛ … ، ج١٥ ؛ … .

- … ؛ … ، ج١٩ ؛ … .

- … ؛ … ، ج٣٨ ؛ … .

- … ؛ … ، ج٥٣ ؛ … .

- … ؛ … ، ج٧٥ ؛ … .

- … ؛ … ، ج٨٠ ؛ … .

- … ؛ … ، ج١٠٠ ؛ … .

 - … ؛ … ، ج١٠٣ ؛ … .

- محدث نوری ؛ مستدرک الوسائل ، ج٣ ؛ قم ، مؤسسه آل البیت ،١٨جلد ، چ اول، ١٤٠٨ ه ق .

- … ؛ … ، ج ٨ ؛ …. .

- … ؛ … ، ج ١٤؛ … .

- … ؛ … ، ج ١٨؛ … .

- … ؛ … ، ج ٢۰؛ … .

- محمدی ری شهری ؛ میزان الحکمه ، ج ٧ .

- مطهری مرتضی ؛ نظام حقوق زن در اسلام ؛ تهران ، صدرا ، چ ٣٢ ، تیر ١٣٨١.

- … ؛ یادداشت های استاد مطهری : ( حروف ز -  س ) ، ج 5 ؛ تهران ، صدارا ، اسفند  ١٣٨٠.

- معاونت فرهنگی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها ؛ چکیده مقالات همایش سراسری زنان مسائل فرهنگی – اجتماعی و جهانی سازی ؛ اردیبهشت ١٣٨٣ .

- مکارم شیرازی ، ناصر و همکاران ؛ تفسیر نمونه ، ج ٣؛ تهران ، دارالکتاب الاسلامیه ، ٢٧جلد ، ٦٦- ١٣٥٣ ه ش.

- … ، … ج٩؛ … .

- … ، … ج١٧؛ … .

- منصور ، محمود و پریرخ دادستان ؛ روانشناسی ژنتیک ، ج٢، تهران ، رشد ، ١٣٨٥ .

  - نراقی ، ملا احمد ، معراج السعاده ، جاویدان .

- نوری همدانی ، حسین ، جایگاه بانوان در اسلام ؛ مهدی موعود ، چ٤ ،  زمستان   ١٣٨٤.

 مجلات :

- حوراء ، دفتر مطالعات و تحقیقات زنان ؛ شماره ٢٠ ؛ تیر ومرداد ١٣٨٥ .

- شمیم یاس ، مرکز مدیریت حوزه های علمیه خواهران شماره ١٦ ، تیر ٨٣ .

- … ، شماره ١٧ ، مرداد ٨٣ .

        - … ،  شماره ١٨ ، شهریور ٨٣ .

- … ،  شماره ١٩ ، مهر ٨٣ .

- … ،  شماره ٣٦ ، اسفند ٨٤ .

- … ،  شماره ٣٧ ؛ فروردین ٨٥ .

- … ،  شماره ٤٠ ، تیر ٨٥ .

نرم افزارها :

- جامع الاحادیث نور ٢ ؛ مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.

- معجم موضوعی بحار الانوار ؛ مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.

- قرآن جامع .

 سایت ها :

WWW. TEBYAN. NET  -

               WWW. HAWZAH.NET –