ابزار معرفت

سمع و بصر: دو نمونه از ابزار شناخت و از مجاری اولیه ادراک آدمی را اختصاص ذکر به این دو در آیه از آن جهت است که وسعت آگاهی این دو حس از محسوسات نسبت به دیگر حواس بیشتر است اما فؤاد همان جان و حقیقت انسان مرکز تصدیق و تشخیص حق و باطل است.

مراتب قلب:قلب دارای پنج مرتبه است.

1_مرتبه معنوی

2_مرتبه روحانی

3_مرتبه مثالی

4_مرتبه حسی

5_مرتبه جامع

هر یک از این مراتب پنج گانه دارای مفهومی است که اصل و منبع احکام آن مرتبه و محل پخش آن هاست، و هر قلبی نیز پنج جهت است.

1_ از جهتی که مواجه حضرت حق است و بین او و حق تعالی هیچ واسطه ای نیست.

2_جهتی که بدان مقابله، با عالم ارواح پیدا می کند و از آن  ناحیه، از پروردگارش آنچه را که استعدادش اقتضا می کند به واسطه ارواح می گیرد.

3_ جهتی که اختصاص به عالم مثال دارد. به مقدار نسبتش از مقام جمع و به حسب اعتدال فراج و اخلاقش و نظم و تربیت احوالش در تصرفات و تصور است و حضور و معرفتش از آن بهره مند می شود.

موانع معرفت

     عمده ترین موانع معرفت از نگاه قرآن عبارت است از الف) جهت دنیا به همین دلیل در روایات آمده است اساس تمام خطاها محبت دنیا است.

1_محبت دنیا چیزی نیست که تنها مانع تهذیب عمل انسان باشد بلکه مانع تصویب علمی انسان و دانش او را نیز تباه و فساد می کند.

2_ زنگار دل: قرآن در مورد بسیاری، به موانع معرفت انسان اشاره کرده است نظیر این آیه «کلا بل ران علی قلوبهم ما کانوا یکسبون» سر این که آنان حقایق را نمی بینند.  این است که جان آنان راپرده گناه که همان زنگ دل است، فرا گرفته، آنچه کسب کرده اند غبار و چرکی است که صفحه شفا ف دل آن ها را پوشانده است.