آرامش از ديدگاه قرآن
چكیده :
آرامش و طمانینه یعنی انسان در عزم و اراده خود استقرار و آرامش داشته و هیچگونه اضطراب و نگرانی به خود راه ندهد. قرآن كریم در میان امواج نگرانیها و اضطرابها ذكر خدا، الا بذكر الله تطمئن القلوب را به عنوان برترین داروی آرام‌بخض و شفا دهنده قلبها معرفی می‌كند و پروردگار آن را از خلوص ایمان و از مواهب بزرگ خود شمرده است ، تمام ناآرامیها و اضطرابها با یاد خدا مهار می‌گردند، ایمان راسخ و محكمی كه از مطالعه ریزه‌كاریها و اسرار شگفت‌انگیز این جهان پهناور سرچشمه می‌گیرد قلبها را لبریز از عشق و نشاط، آرامش و اطمینان می‌كند، انسان در پرتو بندگی خداوند از قید بندگی غیر او آزاد می‌گردد و هنگامی كه با آن وجود لایتناهی آشنا می‌شود همه چیز جز او در نظرش كوچك می‌شود، به همین دلیل هرگز بخاطر از دست دادن چیزی، روح او دستخوش طوفانهای اضطراب و نگرانی نمی‌گردد. در این پژوهش پس از بحثهای مقدماتی، ویژگیهای آرامش ، عوامل و اسباب حصول آرامش و عواملی كه باعث سلب آرامش می‌شوند با استفاده از آیات قرآنی و احادیث مورد بررسی قرار گرفته و قریب بیست عامل جهت حصول آرامش و ده اسباب سلب آرامش بر شمرده است .[1]
كليد واژه : قرآن ، اطمينان قلب، آرامش اعتقادي ، آرامش رواني،اضطراب و پريشاني
مقدمه
بشر، به طور طبيعي در طول زندگي در اين جهان با نگراني ها و اضطراب هاي بسياري رو در رو بوده و همواره براي فايق آمدن بر آن ها و از ميان بردن عوامل پيدايش آن ها کوشيده است. يکي از اهداف پيداش مجموعه بزرگ اختراعات و اکتشافات بشر، خانواده، قبيله، دولت و ديگر سازمان هاي اجتماعي، دين، مذهب، هنر، آداب و رسوم و حتي گاه جنگ ها، دست يابي بشر به آرامش و آسايش در زندگي بوده است. انديشه هاي بشري و مکاتب و آيين هاي گوناگوني نيز در اين جهت به ظهور رسيده اند. در اين ميان، اديان جهاني و آيين هاي بومي نيز وصول به آرامش روح و روان را يکي از مهم ترين اهداف خويش قرار داده اند.
سفارش هاي اخلاقي زرتشت در قالب تصوير نزاع مستمر خير و شر در جهت وصول به آسايش و آرامش و بهروزي انسان و رهايي از رنج و زيان و ناخوشي قابل تفسير است. کوشش نور براي رهايي از سرزمين تاري در انديشه ماني نيز در همين جهت قابل فهم است. تلاش براي رسيدن به آرامش و آسايش از دردهاي جسمي و رواني بشر، مورد توجه بسياري از آيين هاي بومي هند بوده است.[2] آرامش در فلسفه بودا به حالت متمرکز و يک دل و آرام و نيالوده جان تفسير شده و «نيروانا» برترين و واپسين راه رهايي از چرخه تسلسل وار تولد دوباره و بيماري و مرگ بوده و رهايي وارستگي هر رنج و عذاب است.
عهد عتيق و جديد، سراسر آکنده از کوشش هاي فرستادگان خداوند براي رهايي بشر از درد و اندوه و نيل به آرامش و سعادت ابدي در هر دو جهان است. آموزه بشارت و نجات،[3] همواره يکي از بخش هاي مهم آموزه هاي انبياي بني اسرائيل بوده که رهايي از رنج و نگراني فردي و اجتماعي را در خود داشته است. انسان امروز در اثر نگراني ها و ناآرامي هاي دنياي جديد، بيش از پيش به احساس امنيت و آرامش نيازمند بوده، هم چنان در پي يافتن راه هاي جديد براي رسيدن به آرامش معنوي است. مکاتب روان درماني، همگي هدف اصلي خود را رهايي از اضطراب و پديد آوردن احساس امنيت در انسان مي دانند. از ميان کوشش هاي فراواني که براي پيش گيري از ابتلا به نگراني و در نتيجه آن، افسردگي و براي روان درماني افراد مضطرب به عمل آمده، برخي روي کردهاي جديد در ميان روان شناسان به تأثير دين و ايمان در سلامت روان اشاره دارند. ايمان به خدا از نگاه اين گروه از روان شناسان در خود سرچشمه اي بي کران از آرامش و قدرت معنوي را داراست که هر گونه اضطراب و نگراني را از انسان زدوده، در برابر هر گونه فشار دروني و بيروني به انسان مصونيت مي بخشد. روان شناسان بزرگي از قبيل ويليام جيمز، کارل يونگ و هنري لينک تأثير شگرف ايمان در دين اسلام را در سطحي گسترده تر مورد توجه قرار داده اند. بخش وسيعي از آموزه هاي اين دين به ايمان اختصاص يافته و افزون بر ارائه تعريفي جامع از آن به راه کارهاي رواني و رفتاري فراواني براي دست يابي به اين نياز اصيل بشري پرداخته شده است. بر اين اساس، دانشمندان اسلامي به آرامش، نگاهي مقدس افکنده و آن را پديده اي الهي شمرده اند که از سوي فرشتگان بر دل هاي مؤمنان فرود مي آيد و زمينه ساز تقويت ايمانشان است؛ همان گونه که اضطراب و نگراني از جانب شيطان بر دل هاي آلوده به گناه چنگ انداخته و زمينه ساز فسق و کفر است.
ايمان در جايگاه جامع ترين مفهوم ديني در اسلام، از ريشه «أمن» به معناي آرامش جان و رهايي از هرگونه هراس و اندوه است که ارتباط ميان پذيرش گفتار خداوند و دست يابي به آرامش روح و روان را نشان مي دهد. آنان که ايمان آورده، آفت ناپاکي را به حريم آن راه ندهند، آرامش از آنِ ايشان است و آن ها همان هدايت يافتگانند: «کساني که ايمان آورده و ايمان خود را با هيچ ستمي نياميخته اند، اينانند که [از خشم خدا] در امانند و اينان هدايت يافتگان اند» واژه اسلام نيز بيانگر تسليم محض انسان در برابر خداوند همه جهانيان است که احساس امنيت و آرامش از پيامدهاي آن به شمار مي رود: «چنين نيست، بلکه هر کس خود را تسليم خدا کند و نيکوکار باشد، اجرش را نزد پروردگارش خواهد داشت، و هيچ ترسي بر آنان نيست و غمگين نخواهند شد »
قرآن رويکرد توحيدي را در زندگي، يگانه راه دست يابي به امنيت روح و روان مي شمرد: «و چگونه من از آنچه به وسيله آن شرک مي ورزيد بترسم، در حالي که شما از اين نمي ترسيد که چيزي را شريک خدا ساخته ايد که درباره آن دليلي بر شما نازل نکرده است؟
………………………………………..
[1] اوستا، دفتر يکم، يسنه هات 30، بند 11 ؛ يسنه هات 46، بنده 2 ـ 8.
[2] زبور، ماني، فرگرد نخست، مزبور 223.
[3] تاريخ تمدن، 1 / 479 ـ 485 و 490.
منابع:
راغب اصفهانی، مفردات، ترجمه غلامرضا خسروی، تهران، مرتضوی، ۱۳۷۴، دوم، چ ۲، ص ۵۰۰٫
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دایرة المعارف قرآن کریم، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۵ ج۳، ص ۱۵۸٫
شرباصی، احمد؛ دایرة المعارف اخلاق قرآنی، ترجمه محمد بهاء الدین حسینی، سنندج، تازه نگاه، ۱۳۷۹، اول، ج ۱، ص ۱۰۶٫
دایرة المعارف قرآن کریم، پیشین، ص ۱۵۴-۱۵۳٫
مکارم شیرازی، ناصر و همکاران؛ تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴، اول ج ۱۰، ص ۲۱۱٫
سلطانی، غلامرضا؛ تکامل در پرتو اخلاق، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۲ چهاردهم، ج ۱، ص ۲۶۲-۲۶۱٫
دایرة المعارف اخلاق قرآنی، پیشین، ص ۱۰۸٫
الهی، محمد و دیگران، شادی و آرامش از دیدگاه قرآن و نهج البلاغه، تهران، بیان جوان ۱۳۸۴، اول، ص ۸۴-۸۲٫
فتح/۴٫
طه/۱۲۴٫
شادی و آرامش از دیدگاه قرآن و نهج‌البلاغه، پیشین، ص ۷٫
بقره/۲۶۰٫
رعد/۲۸٫
دایرة المعارف قرآن کریم، پیشین، ص ۱۶۳-۱۶۰، رجوع شود به سوره‌های یونس/۶۷، نبا/۹، روم/۲۱ و نحل/۸۰٫
دایرة المعارف قرآن کریم، پیشین، ص ۱۵۶-۱۵۵٫
رعد/۲۸، ۲۷ (ترجمه آیات از آیة‌الله مکارم شیرازی می‌باشد
تفسیر نمونه، پیشین، ص ۲۱۵٫
طباطبائی، محمد حسین؛ تفسیر المیزان، ترجمه محمد باقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۴، پنجم، ج ۱۱، ص ۲۸۶٫
طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع البیان، ترجمه مترجمان، تهران، فراهانی ۱۳۶۰، اول، ج ۱۰، ص ۱۶۱٫
تفسیر نمونه، پیشین، ج ۷، ص ۸۶٫
تفسیر نمونه، پیشین، ج ۸، ص ۳۳۴-۳۳۳٫
تفسیر المیزان، پیشین، ج ۱۰، ص ۱۲۲٫
دایرة المعارف قرآن کریم، پیشین، ص ۱۵۵٫
آخرین نظرات